Μακεδονικό, 16 χρόνια μετά

10 Φεβρουαρίου 1992: Συγκαλείται το Συμβούλιο των Πολιτικών Αρχηγών υπό τον τότε Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Κωνσταντίνο Καραμανλή, για το Μακεδονικό. Ο υπουργός Εξωτερικών, Αντώνης Σαμαράς, εισηγείται να μη γίνει αποδεκτή από την Ελλάδα καμία ονομασία που θα περιέχει τον όρο «Μακεδονία» ή τα παράγωγά της. Το Συμβούλιο επικυρώνει την εισήγηση Σαμαρά…

Τελικά, ξεχάστηκε το Σκοπιανό, όπως είχε προβλέψει ο κ. Κ. Μητσοτάκης όταν ήταν πρωθυπουργός; Αν κρίνει κάποιος από τις αντιδράσεις, τις οξείες αντιπαραθέσεις και τις «κορόνες» που συνεχίζουν να εκτοξεύονται από πολλές πλευρές, τότε σίγουρα όχι. Το ζήτημα της ονομασίας των Σκοπίων, για το οποίο σπαταλήθηκε τόσο διπλωματικό κεφάλαιο από όλες τις ελληνικές κυβερνήσεις, από το 1991 ως και σήμερα, εξακολουθεί να διχάζει. Με το πέρασμα του χρόνου όμως ελάχιστοι πλέον θυμούνται τις... στροφές του δρόμου τον οποίο «πήρε» η Ελλάδα πριν από 16 χρόνια, το τέλος του οποίου εξακολουθεί να χάνεται μέσα σε πυκνή ομίχλη.
Η άκρη του νήματος του Σκοπιανού βρίσκεται στις αρχές της δεκαετίας του 1990 - συγκεκριμένα στις ωδίνες του τοκετού από τον οποίο προέκυψαν τα ανεξάρτητα κράτη που ιδρύθηκαν στις στάχτες της πάλαι ποτέ ενωμένης Γιουγκοσλαβίας.
Τυπικά, η ιστορία ξεκινά στις 25 Ιανουαρίου 1991, όταν η Βουλή της τότε «Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας» εκδίδει Διακήρυξη Κυριαρχίας, το πρώτο βήμα προς την ανεξαρτησία, η οποία ανακηρύσσεται επισήμως στις 17 Σεπτεμβρίου του ιδίου έτους.

Η γιουγκοσλαβική κρίση

Στις 16 Δεκεμβρίου 1991, και ενώ η γιουγκοσλαβική κρίση βράζει, λαμβάνει χώρα στις Βρυξέλλες έκτακτο Συμβούλιο Υπουργών Εξωτερικών της τότε ΕΟΚ. Την προεδρία ασκεί η Γερμανία και στο Συμβούλιο προεδρεύει ο πολύπειρος Χανς-Ντρίτριχ Γκένσερ.
Στο Συμβούλιο «επισημοποιείται» η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας με τη σύμφωνη γνώμη του τότε Έλληνα υπουργού Εξωτερικών κ. Α. Σαμαρά. Συγκεκριμένα, «η Κοινότητα και τα κράτη-μέλη της συμφώνησαν να αναγνωρίσουν την ανεξαρτησία όλων των γιουγκοσλαβικών δημοκρατιών που πληρούν όλους τους όρους που καθορίζονται παρακάτω. Η απόφαση αυτή θα τεθεί σε εφαρμογή τη 15η Ιανουαρίου 1992».
Όσον αφορά δε τους όρους που έπρεπε να πληρούν οι πρώην γιουγκοσλαβικές δημοκρατίες, πριν από την αναγνώριση, ζητήθηκε από καθεμιά εξ αυτών «να δεσμευθεί ότι θα υιοθετήσει συνταγματικές και πολιτικές εγγυήσεις που εξασφαλίζουν ότι δεν έχει εδαφικές διεκδικήσεις κατά γειτονικού κράτους-μέλους της Κοινότητας και ότι δεν θα διεξάγει εχθρική προπαγάνδα εναντίον γειτονικού κράτους-μέλους, συμπεριλαμβανομένης και της χρήσης ονομασίας που συνεπάγεται εδαφικές διεκδικήσεις».

Η επιτροπή Μπατεντέρ

Τις λεπτομέρειες των νομικών και πολιτικών πτυχών της αναγνώρισης των νέων κρατών ανέλαβε να μελετήσει μια Επιτροπή Διαιτησίας υπό τον Ρομπέρ Μπατεντέρ, τότε πρόεδρο του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Γαλλίας. Η Επιτροπή θα εκδώσει τη θετική γνωμοδότησή της για αναγνώριση της ανεξαρτησίας των Σκοπίων στις 11 Ιανουαρίου 1992.
Η απόφαση της Επιτροπής Μπατεντέρ πυροδοτεί έντονες αντιδράσεις στην Ελλάδα. Στις 14 Φεβρουαρίου 1992 πραγματοποιείται μεγάλο συλλαλητήριο στη Θεσσαλονίκη. Περίπου ένα εκατομμύριο Έλληνες ζητούν να μην αναγνωριστεί το νέο κράτος με το όνομα «Δημοκρατία της Μακεδονίας».
Η πορτογαλική προεδρία της ΕΟΚ αναλαμβάνει προσπάθεια εξομάλυνσης της κατάστασης. Στις 17 Φεβρουαρίου 1992 το Συμβούλιο Υπουργών Εξωτερικών της Κοινότητας αναθέτει στον προεδρεύοντά του, Πορτογάλο υπουργό Εξωτερικών Ζοάο Πινέιρο, την αποστολή εξεύρεσης συμβιβαστικής λύσης για το όνομα και προτάσεις για την αναγνώριση των Σκοπίων.

Το «πακέτο Πινέιρο»

Από αυτή την εντολή θα προκύψει το γνωστό «πακέτο Πινέιρο», το οποίο παραδίδεται στην ελληνική πλευρά την 1η Απριλίου 1992. Σε αυτό, ο Πορτογάλος υπουργός περιλαμβάνει:

α) ένα κείμενο συμφωνίας για την επιβεβαίωση των υφισταμένων συνόρων μεταξύ Ελλάδας και Σκοπίων και

β) ένα σχέδιο επιστολής της σκοπιανής κυβέρνησης με το οποίο δηλώνει ότι θα απέχει «από κάθε απαίτηση ή ενέργεια κατάληψης και σφετερισμού της επικράτειας της Ελληνικής Δημοκρατίας» και ότι «θα αποθαρρύνει κάθε πράξη εχθρικής δραστηριότητας ή προπαγάνδας». Σύμφωνα επίσης με δηλώσεις του κ. Πινέιρο, σε συνέντευξή του στην εφημερίδα «Ελευθεροτυπία» (5 Ιουλίου 1993), ο Πορτογάλος υπουργός είχε προτείνει ως συμβιβαστική λύση την ονομασία «Νέα Μακεδονία» (New Macedonia).
Το «πακέτο Πινέιρο» απορρίπτεται όμως από το Συμβούλιο των Πολιτικών Αρχηγών υπό τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, στις 13 Απριλίου 1992. Από τότε χρονολογείται και η κατευθυντήρια θέση της Αθήνας στο ζήτημα της ονομασίας, σύμφωνα με την οποία δεν πρόκειται να αναγνωρίσει κράτος στην ονομασία του οποίου θα υπάρχει ο όρος «Μακεδονία» ή παράγωγά του. Στη συνάντηση αυτή θα έλθει στην επιφάνεια και η σύγκρουση Μητσοτάκη - Σαμαρά, η οποία θα οδηγήσει στην αποπομπή του δευτέρου και στην ανάληψη των καθηκόντων του από τον πρώτο.

Το συμβούλιο της Λισαβόνας

Στο Συμβούλιο Κορυφής της Λισαβόνας, τον Ιούνιο του ίδιου έτους, οι ηγέτες της ΕΟΚ επαναβεβαιώνουν τους όρους του Δεκεμβρίου του 1991 και σε μια κίνηση αλληλεγγύης προς την Αθήνα ζητούν την ανεύρεση μιας κοινά αποδεκτής λύσης στο θέμα της ονομασίας χωρίς τη χρήση του όρου «Μακεδονία».
Τα Σκόπια καταθέτουν στις 9 Ιανουαρίου 1993 αίτηση για να γίνουν μέλος των Ηνωμένων Εθνών με τη συνταγματική τους ονομασία. Τον Απρίλιο γίνονται δεκτά με την προσωρινή ονομασία «πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας» (πΓΔΜ). Έναν μήνα αργότερα οι διαμεσολαβητές του ΓΓ του ΟΗΕ για την πρώην Γιουγκοσλαβία Σάιρους Βανς και λόρδος Όουεν, καταθέτουν σχέδιο συμφωνίας προτείνοντας την ονομασία «Nova Makedonija», η οποία απορρίπτεται.

Η έλευση του ΠαΣοΚ στην εξουσία φέρνει αλλαγές. Η πρώτη εξ αυτών είναι η επιβολή εμπορικού εμπάργκο στη γειτονική χώρα, τον Φεβρουάριο του 1994.

Η ενδιάμεση Συμφωνία

Στις 13 Σεπτεμβρίου 1995, υπογράφεται στη Νέα Υόρκη η Ενδιάμεση Συμφωνία. Η συμφωνία υπήρξε αποτέλεσμα έντονου διπλωματικού παρασκηνίου, στο οποίο πρωταγωνιστικό ρόλο διαδραμάτισε η Ουάσιγκτον, ιδιαίτερα δε ο Αμερικανός μεσολαβητής στη Βοσνία, Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ.

Τα βασικά σημεία της συμφωνίας είναι:

1. Κάθε πλευρά θα σεβαστεί την εδαφική ακεραιότητα και την πολιτική ανεξαρτησία της άλλης. Επιβεβαιώνεται το απαραβίαστο των διεθνών συνόρων τους.

2. Προβλέπεται περαιτέρω αναγνώριση εκ μέρους της Ελλάδος της πΓΔΜ ως ανεξάρτητης και κυρίαρχης χώρας και δημιουργία γραφείων συνδέσεως στις αντίστοιχες πρωτεύουσες των δύο χωρών.

3. Η πΓΔΜ θα παύσει να χρησιμοποιεί καθ' οιονδήποτε τρόπο το σύμβολο που έχει ως σημαία της (το αστέρι της Βεργίνας).

4. Επίσης, προβλέπονται συγκεκριμένες και δεσμευτικές διαβεβαιώσεις της πΓΔΜ ότι το Σύνταγμά της θα είναι συνεπές με τις αρχές του διεθνούς δικαίου και της καλής γειτονίας.

5. Καθιερώνεται η ελεύθερη διακίνηση ανθρώπων και αγαθών μεταξύ των δύο χωρών.

Από εκείνη τη στιγμή η υπόθεση εξεύρεσης οριστικής και μόνιμης λύσης στο θέμα της ονομασίας ουσιαστικά πάγωσε ως το 2001. Τότε σημειώθηκε και πάλι μια κινητικότητα για πιθανή επίλυση της εκκρεμότητας του ονόματος (προτάθηκε η ονομασία «Άνω Μακεδονία»). Ωστόσο, δεν ευοδώθηκε κυρίως εξαιτίας της κρίσης που ξέσπασε στην πΓΔΜ μεταξύ Σλαβομακεδόνων και Αλβανών και οδήγησε στη Συμφωνία της Οχρίδας.

Η αναγνώριση των ΗΠΑ

Ο τροχός τέθηκε πάλι σε κίνηση όταν το 2004 οι ΗΠΑ προχώρησαν, λίγο μετά την επανεκλογή του προέδρου Τζορτζ Μπους, στην αναγνώριση της γείτονος ως «Δημοκρατίας της Μακεδονίας». Ακολούθησε, τον Απρίλιο του 2005, πρόταση του Μάθιου Νίμιτς, ειδικού διαμεσολαβητή του ΓΓ του ΟΗΕ, για υιοθέτηση του ονόματος «Republika Makedonija - Skopje» για τη διεθνή παρουσία της πΓΔΜ, ενώ ταυτόχρονα τα Σκόπια θα διατηρούσαν τη συνταγματική τους ονομασία, τόσο για εσωτερική χρήση, όσο και για τις διμερείς διπλωματικές σχέσεις που έχουν συνάψει με όσες χώρες τα είχαν αναγνωρίσει ως «Δημοκρατία της Μακεδονίας».
Τον Οκτώβριο του ιδίου έτους ο κ. Νίμιτς κατέθεσε νέα πρόταση που «έκλινε» προς τις σκοπιανές θέσεις. Ήταν η διπλή ονομασία «Republica Makedonija - Republica Makedonija-Skopjie». Σύμφωνα με την πρόταση αυτή, η Ελλάδα θα μπορούσε να χρησιμοποιεί το δεύτερο όνομα στη διμερή της επικοινωνία με τα Σκόπια, ενώ η πΓΔΜ θα αναφερόταν στους διεθνείς οργανισμούς με το πρώτο (στη λατινική γραφή) ως το 2008 και ακολούθως με το συνταγματικό της όνομα «Republic of Macedonia» (στα αγγλικά και μεταφρασμένο). Η ελληνική πλευρά απέρριψε την πρόταση.

Λεπτομέρειες ουσίας

@ Τον Απρίλιο του 1992, ο Αντώνης Σαμαράς, έμαθε για την αποπομπή του από το ραδιόφωνο. Μόλις είχε βγει από τη σύσκεψη των πολιτικών αρχηγών (Μητσοτάκης, Παπανδρέου, Φλωράκης) υπό τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κωνσταντίνο Καραμανλή, όταν άκουσε ότι αποπέμφθηκε. Έναν χρόνο πριν, το 1992, στο Γκιμαράες της Πορτογαλίας, η Βρετανία και η Γαλλία αποφάσισαν να αναμειχθούν πιο αποφασιστικά στη διαμόρφωση της «νέας τάξης» στα Βαλκάνια, για να ανακόψουν το προβάδισμα της Γερμανίας. Οι υπουργοί Εξωτερικών των δύο αυτών χωρών εμφανίστηκαν στο άτυπο Συμβούλιο με ταυτόσημες θέσεις υπέρ της αναβάθμισης των σχέσεων με την Τουρκία και κατά της αναγνώρισης της «Μακεδονίας των Σκοπίων». H Ελλάδα, τότε, διατηρούσε το βέτο στο Δ' Χρηματοδοτικό Πρωτόκολλο EE - Τουρκίας, διασυνδέοντας την άρση του με την αποδοχή της αίτησης της Κύπρου για την ένταξη στην EE.

@ Από το 1945 μέχρι το 1991, ουδείς διεθνώς αμφισβητούσε την ύπαρξη της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας εντός της ομοσπονδιακής Γιουγκοσλαβίας. Η δε Ελλάδα, μέχρι και τα τέλη Σεπτεμβρίου 1991 (συγκεκριμένα στη Διάσκεψη της ΔΑΣΕ στη Μόσχα) μιλούσε με όρους Σλαβομακεδόνων ή Σ/Μ για συντομία. Όσο για τις κατά καιρούς διαμαρτυρίες της Αθήνας στον Τίτο (κυρίως τη δεκαετία του 1950 και 1960), ήταν προσεκτικές για να μη διαταραχθεί η πολύτιμη τότε ελληνογιουγκοσλαβική φιλία εν μέσω Ψυχρού Πολέμου.

@ Το ουσιαστικότερο επιχείρημα της πΓΔΜ, που κάνει αίσθηση διεθνώς, είναι το εξής: ότι εκείνοι, όπως δηλώνουν, είναι «εθνοτικά/εθνικά Μακεδόνες», στη βάση και της αρχής του αυτοπροσδιορισμού της εθνικής ταυτότητας κάθε έθνους. Οι Έλληνες δεν αποκαλούνται εθνικά/εθνοτικά Μακεδόνες αλλά Έλληνες, υπάρχουν μάλιστα Έλληνες (Έλληνες Μακεδόνες) που ζουν στη γεωγραφική περιοχή της Ελλάδας που αποκαλείται Μακεδονία (στην οποία, σημειωτέον, αποτελούν την πλειοψηφία μόνο μετά τη Λωζάννη το 1923, δηλαδή μετά την υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών). Πού υπάρχει το ασυμβίβαστο; Άλλωστε η πΓΔΜ, όπως δήλωσε και πρόσφατα, δεν αμφισβητεί το δικαίωμα της Ελλάδας να ονομάζει τη Βόρεια Ελλάδα, Μακεδονία.

@ Η Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας καταπιέζει τις μειονότητες στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής της. Από τότε που ανεξαρτητοποιήθηκε από το Βελιγράδι, το 1991, η χώρα αυτή ακολουθεί αντιαλβανική πολιτική και εφαρμόζει διακρίσεις κατά των μουσουλμάνων, των βουλγαρόφιλων σλαβόφωνων, των Τούρκων και των Τσιγγάνων. Στην Ελλάδα, ίσως, δεν είναι πολύ καλύτερα τα πράγματα: Υπάρχει έντονος ρατσισμός, ξενοφοβία – σύμφωνα με διεθνείς δημοσκοπήσεις – απάγονται Πακιστανοί και φοιτητές προσκρούουν σε ζαρντινιέρες.

@ Οι ΗΠΑ δεν έχουν επεξεργαστεί πρόταση για την ονομασία της ΠΓΔΜ, δήλωσε πρόσφατα εκπρόσωπος της αμερικανικής κυβέρνησης, διαψεύδοντας δημοσίευμα, σύμφωνα με το οποίο η Αμερικανίδα υπουργός Εξωτερικών, Κοντολίζα Ράις, σκοπεύει να παρουσιάσει πρόταση για λύση με διπλή ονομασία κατά τη συνάντηση που θα έχει με την Ελληνίδα ομόλογό της Ντόρα Μπακογιάννη, στις 14 Φεβρουαρίου 2008, στην Ουάσιγκτον.

@ Η κυβέρνηση των Σκοπίων όχι μόνο δεν κάνει ούτε ένα βήμα πίσω στο θέμα του ονόματος, αλλά απειλεί την Ελλάδα με καταγγελία της ενδιάμεσης συμφωνίας του 1993 στα Ηνωμένα Εθνη, που σημαίνει αίτημα για αναγνώριση της συνταγματικής ονομασίας της χώρας, δηλαδή «Μακεδονία»...
Επιπλέον, μιλά για κυβέρνηση μικρής πλειοψηφίας στην Ελλάδα, η οποία δεν πρέπει να χρησιμοποιεί το θέμα του ονόματος για να συγκαλύπτει εσωτερικά σκάνδαλα, εννοώντας προφανώς την υπόθεση Ζαχόπουλου...

@ Αποφασισμένη να επιμείνει στη θέση της ότι η εκκρεμότητα της ονομασίας των Σκοπίων πρέπει να λυθεί άμεσα αλλά και έτοιμη να ασκήσει το ύστατο διπλωματικό όπλο του βέτο, ώστε να εμποδίσει την πρόσκληση ένταξης της πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας (πΓΔΜ) στο ΝΑΤΟ, παραμένει η Αθήνα.

Πηγές

Σαν σήμερα.gr
To Βήμα
Νέα
Ελευθεροτυπία
CNN
BBC