Εδώ Πολυτεχνείο, εκεί Πολυτεχνείο…

Η εξέγερση του Πολυτεχνείου στη μνήμη όσων την έζησαν παραμένει ίσως η κορυφαία συλλογική εποποιία μιας ολόκληρης γενιάς. Η σύγκρουση των φοιτητών το 1973 με την καταπίεση και την ανελευθερία μετατράπηκε σε σύμβολο μιας εξέγερσης όπου κυριάρχησε το αυθόρμητο, μιας κορυφαίας αντιδικτατορικής εκδήλωσης που ξεπέρασε τις όποιες διαφορές στρατηγικής για το χτύπημα στο δικτατορικό καθεστώς. Οποιος έχει ζήσει εκείνη την εποχή και γνωρίζει τι σήμαινε ζύμωση, γραμμή, βήματα για την κατάκτηση του κοινού στόχου που ήταν να πέσει η χούντα ξέρει ότι δεν υπήρχε σωστό ή λάθος εκ των προτέρων για τις όποιες στρατηγικές επιλογές.
Εγώ δεν έζησα Πολυτεχνείο. Υπάρχει λόγος σοβαρός, που ήμουν νέος χλιαρός...

Όσα πρέπει να γνωρίζουμε και να θυμόμαστε περί Πολυτεχνείου

@ Οι φοιτητές και οι νέοι γενικότερα υπήρξαν το κύριο σώμα των μαχητών της Αντίστασης. Στις αρχές του 1973 τα Πανεπιστήμια «έβραζαν». Οι φοιτητές ζητούσαν ελεύθερες εκλογές στους φοιτητικούς συλλόγους. Για να αποδυναμώσει το κίνημα η χούντα βγάζει τον N. 1374 για διακοπή της αναβολής στράτευσης των φοιτητών και στέλνει δεκάδες φοιτητές στον στρατό, διακόπτοντας τις σπουδές τους. Τρεις ημέρες αργότερα καταδικάζει φοιτητές με τον N. 4000/1959 για «τεντυμποϊσμό». Και λίγο αργότερα η Αστυνομία εισβάλλει στο Πολυτεχνείο για να διαλύσει βίαια μια συγκέντρωση φοιτητών. Οι φοιτητές αντιδρούν καταλαμβάνοντας δύο φορές τη Νομική Σχολή, στην οδό Σόλωνος: στις 21 Φεβρουαρίου και στις 20 Μαρτίου 1973. H Αστυνομία αντιδρά με συλλήψεις και κακοποιήσεις φοιτητών.

@ H χούντα αποφασίζει να κάνει πολιτικό «άνοιγμα» και την 1η Οκτωβρίου 1973 διορίζει την κυβέρνηση του Σπ. Μαρκεζίνη, που ανακοινώνει ότι στις 17 Νοεμβρίου θα κάνει βαρυσήμαντες πολιτικές εξαγγελίες. Την 1η Νοεμβρίου ο υπουργός Παιδείας του Μαρκεζίνη, για να εξευμενίσει τους φοιτητές, ανακοινώνει ότι επαναχορηγείται η αναβολή στρατεύσεως σε όλους τους φοιτητές. Έχοντας πετύχει μια πρώτη νίκη οι φοιτητές προβάλλουν νέα αιτήματα: α) Κατάργηση του σπουδαστικού τμήματος στη Γενική Ασφάλεια και του κυβερνητικού επιτρόπου στα Πανεπιστήμια. β) 12μηνη στρατιωτική θητεία για όλους τους Έλληνες. γ) Διεξαγωγή των φοιτητικών εκλογών τον Δεκέμβριο 1973 και όχι τον Φεβρουάριο 1974.

@ H μαχητικότητα του φοιτητικού κινήματος ανεβαίνει κατακόρυφα. Την Τετάρτη 14 Νοεμβρίου 1973 οι φοιτητές καταλαμβάνουν το Πολυτεχνείο. Γύρω τους συσπειρώνονται εργάτες, υπάλληλοι, αγρότες από τα Μέγαρα, και διαδηλώνουν για: «Εθνική Ανεξαρτησία, Λαϊκή Κυριαρχία και Δημοκρατία». Οι φοιτητές που έχουν κλειστεί στο Πολυτεχνείο εκλέγουν Συντονιστική Επιτροπή από 24 μέλη (από τα οποία 2 εργαζόμενοι) και συγκροτούν ομάδες εργασίας για: τη συγκέντρωση τροφίμων, τον έλεγχο των προκηρύξεων, αλλά και των ταυτοτήτων των εισερχομένων, καθώς και για τη φρούρηση ευαίσθητων σημείων του Πολυτεχνείου, ώστε να αποφευχθούν ζημιές και βανδαλισμοί από ύποπτα ή ασυνείδητα στοιχεία.

@ H λειτουργία του ραδιοφωνικού σταθμού που έστησαν μέσα στο Πολυτεχνείο την Πέμπτη 15 Νοεμβρίου δίνει νέα ποιότητα στην εξέγερση και τη μετατρέπει από φοιτητική σε παλλαϊκή. Χάρη στον ισχυρό πομπό του, όλη σχεδόν η πρωτεύουσα ακούει για πρώτη φορά ύστερα από 6½ χρόνια τη φωνή των Ελεύθερων Πολιορκημένων. Ακούει λόγο για Δημοκρατία, Ανεξαρτησία, Λαϊκή Κυριαρχία, Κοινωνική Δικαιοσύνη. Πλήθη λαού συρρέουν έξω από το Πολυτεχνείο. Καταλαμβάνουν τα πεζοδρόμια και σιγά σιγά ξεχύνονται στο οδόστρωμα. H κυκλοφορία των αυτοκινήτων γίνεται με δυσκολία. Οι διαδηλωτές μοιράζουν και κολλούν στα παρμπρίζ αυτοσχέδιες προκηρύξεις. H Σύγκλητος του Πολυτεχνείου ζητά από την κυβέρνηση να μην καταλύσει η Αστυνομία το πανεπιστημιακό άσυλο. H χούντα ανησυχεί, αλλά τα έχει χαμένα. Διστάζει να επιτεθεί και να καταστρέψει την «πολιτική της βιτρίνα».

@ Την Παρασκευή 16 Νοεμβρίου 1975 η εξέγερση φτάνει στο αποκορύφωμά της. H Συντονιστική Επιτροπή του Πολυτεχνείου καλεί από τον ραδιοσταθμό της τους εργαζομένους και τον λαό να συσπειρωθούν γύρω από τους φοιτητές και διακηρύσσει την απαίτηση του ελληνικού λαού για: «άμεση παύση του τυραννικού καθεστώτος της χούντας και παράλληλη εγκαθίδρυση της λαϊκής κυριαρχίας και της εθνικής ανεξαρτησίας». Ο χώρος γύρω από το Πολυτεχνείο καταλαμβάνεται από χιλιάδες λαού. H κυκλοφορία των αυτοκινήτων στην οδό Πατησίων και στους γύρω δρόμους διακόπτεται οριστικά. Αρχίζουν συγκρούσεις με την Αστυνομία. Οι διαδηλωτές στήνουν οδοφράγματα στους γύρω δρόμους και ανάβουν φωτιές. H Αστυνομία πυροβολεί στο ψαχνό από διάφορα περιφερειακά σημεία. Την ίδια ημέρα γίνεται κατάληψη της Πολυτεχνικής Σχολής Θεσσαλονίκης. Ακολουθούν κι εκεί συγκρούσεις με την Αστυνομία.

@ Η χούντα έχει τρομοκρατηθεί από τη λαϊκή υποστήριξη και τη μαχητικότητα της εξέγερσης. Ο δικτάτορας Γ. Παπαδόπουλος δίνει εντολή στον αρχηγό των Ενόπλων Δυνάμεων Δ. Ζαγοριανάκο να επέμβει ο στρατός. Στις 12 τα μεσάνυχτα από το Γουδί και τον Διόνυσο ξεκινούν τα τανκς. Μαζί τους κατεβαίνουν ελεύθεροι σκοπευτές, ΛΟΚατζήδες, αλεξιπτωτιστές και ΕΣΑΤζήδες, για να ενισχύσουν την Αστυνομία, που χρησιμοποιεί αύρες και τεθωρακισμένα που ρίχνουν καπνογόνα, δακρυγόνα και πυροβολισμούς. Στις 03.03 του Σαββάτου 17 Νοεμβρίου 1973 το τανκς ρίχνει την κεντρική πύλη του Πολυτεχνείου, καταπλακώνοντας τους διαδηλωτές που ήταν σκαρφαλωμένοι πάνω της και τραγουδούσαν τον Εθνικό Ύμνο. Στρατός και Αστυνομία εισβάλλουν στο Μετσόβιο χτυπώντας και συλλαμβάνοντας όποιον έβλεπαν μπροστά τους. Το ίδιο γίνεται και στη Θεσσαλονίκη στις 4 π.μ. Στρατός και Αστυνομία έριξαν πάνω από 326.000 σφαίρες. Διέπραξαν 24 φόνους και 128 απόπειρες ανθρωποκτονίας. Τραυματίστηκαν 1.103 πολίτες και 61 αστυνομικοί. Συνελήφθησαν 2.000 άνθρωποι, που ξυλοκοπήθηκαν και βασανίστηκαν.

@ Ακολούθησε μια σκοτεινή εβδομάδα κυνηγητού των αγωνιστών και συνωμοσιών στους κόλπους της χούντας. Στις 25 Νοεμβρίου 1973 ο Δ. Ιωαννίδης (ο λεγόμενος «σκύλος της ΕΣΑ») ανέτρεψε τον Γ. Παπαδόπουλο (τον λεγόμενο «μανιακό δικτάτορα»). H δικτατορία του Δ. Ιωαννίδη κατέρρευσε οκτώ μήνες αργότερα, στις 23 Ιουλίου 1974, όταν οργάνωσε και εκτέλεσε το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου στην Κύπρο και έδωσε το πρόσχημα στον «Αττίλα» της Τουρκίας να καταλάβει τη Μεγαλόνησο.

@ Η Μαρία Δαμανάκη και ο Δημήτρης Παπαχρήστος είναι οι γνωστοί στο ευρύ κοινό εκφωνητές του Πολυτεχνείου. Ωστόσο, καθοριστικός ήταν ο ρόλος του «τρίτου» του σταθμού, του σκηνοθέτη Λάμπρου Παπαδημητράκη.

@ Στη διάρκεια της στρατιωτικής δικτατορίας (21.4.1967 - 23.7.1974):
*Συνελήφθησαν περίπου 87.000 πολίτες. Από αυτούς περίπου 10.000 εστάλησαν εξορία από τις πρώτες ημέρες.
*Παραπέμφθηκαν σε δίκη 4.000 πολίτες.
*Βασανίστηκαν 2.800.
*Καταδικάστηκαν σε φυλάκιση 1.700.
*Δολοφονήθηκαν 88 άνθρωποι.

@ Η μοναδική φορά που επενέβη η Αστυνομία στους χώρους πανεπιστημιακού ιδρύματος μετά τον Νοέμβριο του 1973 ήταν το 1995, όταν πραγματοποιήθηκε αστυνομική επέμβαση με απόφαση της πρυτανείας του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και συνελήφθησαν περίπου 500 άτομα. Είχαν όμως προηγηθεί τα επεισόδια του 1991 και η καταστροφή της πρυτανείας του ιδρύματος. Τη χρονιά εκείνη το ιστορικό κτίριο πρυτανείας είχε γίνει παρανάλωμα του πυρός κατά τη διάρκεια επεισοδίων τη 17η Νοεμβρίου.

@ Σύμφωνα με τη νέα διάταξη, η νομική ομπρέλα του ασύλου δεν καλύπτει πλέον όλους τους χώρους των ΑΕΙ αλλά μόνο αυτούς στους οποίους «γίνεται εκπαίδευση και έρευνα». Αυτό σημαίνει ότι δεν προστατεύονται από το άσυλο οι προαύλιοι χώροι των ΑΕΙ, ενώ το άσυλο δεν παραβιάζεται πλέον μόνο από τις αστυνομικές δυνάμεις αλλά και από φοιτητές, διοικητικούς υπαλλήλους, καθηγητές κ.λπ. όταν περιστέλλεται το δικαίωμα «στην εργασία» σε περίοδο καταλήψεων ή κινητοποιήσεων.

Πηγές
Ελευθεροτυπία
Βήμα
Έθνος
Νέα
CNN

Αντί αγωνιστικών χαιρετισμών

Το 1983, δέκα χρόνια μετά την εξέγερση του Πολυτεχνείου, ο Μανόλης Αναγνωστάκης αναρωτιόταν μέσα από τις στήλες της «Αυγής»: «Ποιοι είναι οι "κληρονόμοι" σήμερα του μηνύματος του Πολυτεχνείου, μια παράταξη, ένα κόμμα, μια ομάδα ή εν γένει ο ελληνικός λαός;». Το ερώτημα παραμένει ακόμη αναπάντητο. H εφετινή επέτειος του Πολυτεχνείου συμπίπτει με τη δημιουργία των προϋποθέσεων για την ακύρωσή της. Και ας πέρασαν μόλις 30 τόσα χρόνια από το παγωμένο βράδυ του Νοεμβρίου του 1973, τότε που ο K. Λαλιώτης και ο Δ. Σταμέλος διάβαιναν τον καγκελόφρακτο αυλόγυρο του Πολυτεχνείου με τη λευκή σημαία στο χέρι για να διαπραγματευθούν την αναίμακτη αποχώρηση των εγκλείστων, λίγες ώρες προτού το τανκ ισοπεδώσει την πόρτα που τους χώριζε από την Ιστορία. Το ορόσημο μιας εποχής όπου όλα ήταν διαφορετικά δυσκολεύεται όλο και πιο πολύ να διατηρήσει τη λάμψη του ως κορυφαίο αντιδικτατορικό γεγονός. Ο αγώνας της γενιάς του Πολυτεχνείου ως το 1981 «συνεχιζόταν», μετά «δικαιώθηκε», κατόπιν «προδόθηκε» και τώρα απλώς η ΔΑΠ παίρνει 45% στις φοιτητικές εκλογές.
Το Πολυτεχνείο είναι όλα αυτά που ήδη γνωρίζουμε. Αρκεί να μην το ξεχάσουμε ποτέ, γι’ αυτό που ήταν και είναι…

«Τα νεαρά ζευγάρια σαν αστέρια / σ' ομορφαίνουν μαύρη πολιτεία / Για μια στιγμή κρατιούνται από τα χέρια / σκοτώνονται στην άλλη τη γωνία / Στο δρόμο περπατούν αγκαλιασμένοι / κρυφομιλούν σε κάποιο καφενείο / κι όλοι οι νεκροί είναι πάλι αναστημένοι / σαν γονατίζουν στο Πολυτεχνείο / Παιδιά και τον αντέξατε το δύσκολο καιρό / Δεν έχει ο έρωτας αρχή κι ο κόσμος τελειωμό».