Τα γενέθλια μιας λογοτεχνικής άρνησης

Ήταν 23 Οκτωβρίου 1964 όταν ο Γάλλος φιλόσοφος Πολ Σαρτρ αρνείται να παραλάβει το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας που του απονεμήθηκε...

Ο Σαρτρ γεννήθηκε το 1905 στο Παρίσι και σπούδασε Φιλοσοφία. Θεωρείται ως ο κυριότερος εκπρόσωπος του Υπαρξισμού, «η ύπαρξη προηγείται της ουσίας». Επηρεασμένος από τη γερμανική φιλοσοφία του υπαρξισμού (Existenzialismus) και απορρίπτοντας τον μπολσεβικισμό, υποστήριζε ένα νέο ουμανισμό σε έναν κόσμο χωρίς την ανάγκη Θεού. Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, μετά την καταστολή των εργατικών κινητοποιήσεων στις χώρες της ανατολικής Ευρώπης από τα κομμουνιστικά καθεστώτα, θεώρησε τον αγώνα του - για πολιτικό και κοινωνικό μετασχηματισμό - αποτυχημένο. Δημοσίευσε τις «Λέξεις», όπου στο βιβλίο αυτό αφηγείται την παιδική του ηλικία και εξηγεί πως, μέσα από τις λέξεις και την ανάγνωση, ανακάλυψε την ύπαρξη.

Εκείνη τη χρονιά, έπειτα από αυτό το βιβλίο, του απονεμήθηκε το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας το οποίο αρνήθηκε να παραλάβει. Θεώρησε ότι επιβραβεύεται η τοποθέτησή του ενάντια στα κομμουνιστικά καθεστώτα της ανατολικής Ευρώπης.
Ο ίδιος είχε δηλώσει: «Δεν είναι το ίδιο να υπογράφω “Ζαν Πολ Σαρτρ” και το να υπογράφω “Ζαν Πολ Σαρτρ, βραβευμένος με Νόμπελ Λογοτεχνίας”. Ένας συγγραφέας δεν θα πρέπει να επιτρέπει στον εαυτό του να μετατρέπεται σε θεσμό, ακόμα κι αν αυτό συντελείται με τον πιο τιμητικό τρόπο».
Η ευγενική άρνηση του Σαρτρ να δεχτεί το Νόμπελ έδωσε αφορμή για αγενή και πικρόχολα σχόλια, από το περιοδικό Science της εποχής. Αφού του έδωσαν τον χαρακτηρισμό του «άθεου υπαρξιστή», συνέχισαν λέγοντας ότι «ο Σαρτρ φαίνεται ότι αποδέχεται τη σημασία της επιστήμης, αλλά δεν τη λαμβάνει υπόψη του». Έπειτα από μια σειρά τέτοιων σχολίων, το άρθρο κλείνει με την ακόλουθη χαρακτηριστική φράση: «Ίσως είναι αποκαλυπτικό για την ανωτερότητα της επιστήμης, το γεγονός ότι κανείς απ' όσους πήραν το Νόμπελ της Φυσικής, της Χημείας ή της Ιατρικής δεν αισθάνθηκε υποχρεωμένος να το αρνηθεί…».

4 χρόνια μετά, ο Σαρτρ συμμετέχει ενεργά στα γεγονότα του Μάη του ‘68 στους δρόμους, στα αμφιθέατρα, καθώς και στα Μέσα Ενημέρωσης. Όταν, εκείνη τη χρονιά, εισέβαλαν σοβιετικές δυνάμεις στην Τσεχοσλοβακία για να ανακόψουν τη φιλελευθεροποίηση που ευαγγελιζόταν ο «σοσιαλισμός με ανθρώπινο πρόσωπο», ο Σαρτρ ανακοίνωσε, κι ενώ έχει περάσει την ηλικία των 60 χρόνων, την οριστική αποστροφή του προς τον κρατικό κομμουνισμό, όπως αυτός υλοποιήθηκε στη Σοβιετική Ένωση.
Έφυγε από τη ζωή στις 15 Απριλίου 1980, σε ηλικία 75 χρόνων, στο Παρίσι, από πνευμονικό οίδημα. Στην κηδεία του, που έγινε στις 19 Απριλίου 1980, συνέρρευσαν 50.000 άνθρωποι για να τιμήσουν τελευταία φορά τον μεγάλο φιλόσοφο. Η τελευταία κατοικία του Σαρτρ και της συντρόφου του, Σιμόν ντε Μποβουάρ, βρίσκεται στο νεκροταφείο του Μονπαρνάς στο Παρίσι.
Για να καταλάβουμε, κατά προσέγγιση, τι άνθρωπος ήταν ο Σαρτρ, αρκεί να φανταστούμε το εξής «απλό»: Να μας προσέφεραν το Νόμπελ Λογοτεχνίας και να λέγαμε «ευχαριστώ, δεν θα πάρω». Αυτό μπόρεσε να το κάνει ο Σαρτρ ο οποίος ήταν, ταυτόχρονα, ευφυής, αμφιλεγόμενος, ευμετάβλητος, εγωκεντρικός, πολύπλευρος, υπερόπτης, μαγνητικός, μισητός, λατρεμένος. Με λίγα λόγια, ήταν δημιουργός…

Είπε, ανάμεσα στα άλλα
* «Η κόλαση είναι οι άλλοι άνθρωποι»
* «Ο άνθρωπος είναι καταδικασμένος να είναι ελεύθερος»
* «Ο άνθρωπος δεν μπορεί να βουληθεί τίποτα, παρά μόνο αν έχει πρώτα καταλάβει ότι πρέπει να στηρίζεται μόνο στον εαυτό του»

Quick Info
O Σουηδός ποιητής Έρικ Άξελ Κάρλφελντ, που κέρδισε και εκείνος το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1918, επίσης αρνήθηκε να το παραλάβει επειδή ήταν γραμματέας της Σουηδικής Ακαδημίας εκείνη την εποχή. Το βραβείο δόθηκε μετά θάνατον, το 1931.

Πηγές
* http://fr.wikipedia.org/wiki/Jean-Paul_Sartre
* Collection Littéraire Lagarde et Michard, Larousse-Bordas, 1997, ISBN 2-04-000060-7-1re edition
* http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1964/sartre-bio.html