Ψιχαλίζει στο Βελιγράδι

Σε ένα προηγούμενο ποστ είχα υποσχεθεί να σας πάω μια βόλτα στο Βελιγράδι.

Βάζω να παίζει το «Ψιχαλίζει στο Βελιγράδι» από τους Πυξ Λαξ και το μυαλό μου πάει πίσω.


Ήταν Μάιος του 1995. Και όχι Νοέμβριος, κατά πώς λέει το τραγούδι.

Bio je novembar devedeset trece godine
Beograd je bio okovan ledom

Μτφ. Ήταν Νοέμβρης του '93
το Βελιγράδι ήταν κλεισμένο με πάγο…

Έχει πια ξημερώσει για τα καλά όταν φτάνω στα σύνορα ανάμεσα στη Βουλγαρία και τη Γιουγκοσλαβία. Η κίνηση κι από τις δυο πλευρές είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Αυτές τις μέρες είναι πολύ λίγοι αυτοί που θέλουν να μπουν στη Γιουγκοσλαβία και πολύ λίγοι αυτοί που επιτρέπεται να βγουν από αυτήν.
Ταυτόχρονα, μαζί μου, φτάνει και μια αντιπροσωπεία της Ιεράς Συνόδου, αποτελούμενη από τρεις μητροπολίτες και αρκετούς Έλληνες δημοσιογράφους. Η αντιπροσωπεία έχει σκοπό να συναντηθεί με τον αρχιεπίσκοπο της Σερβίας Παύλο και τον πρόεδρο Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς, και να μεταφέρει τα αισθήματα συμπαράστασης όλου του ελληνικού λαού, καθώς επίσης και το ποσόν των 30.000 δολ. ως πρώτη δόση ανθρωπιστικής βοήθειας προς τη σερβική εκκλησία.

Βρισκόμαστε ήδη στη 13η ημέρα των βομβαρδισμών και, παρά το γεγονός πως έχουμε όλοι βίζα, ο έλεγχος είναι αρκετά σκληρός. Το μόνο άλλο όχημα που περιμένει να μπει στη χώρα είναι ένα φορτηγάκι από το Πανεπιστήμιο της Κρήτης που μεταφέρει ανθρωπιστική βοήθεια. Πλησιάζω και ρωτάω τι είδους βοήθεια μεταφέρουν. Μου απαντάνε πως μεταφέρουν στη Σερβία τις καρδιές τους…
Τέσσερις ώρες μετά, καθώς μια υπόσχεση βροχής σκοτεινιάζει τον ουρανό, μας επιτρέπουν τελικά την είσοδο στη Γιουγκοσλαβία. Τίποτα στο ανοιξιάτικο τοπίο, εκτός ίσως από την αυξημένη στρατιωτική παρουσία στην περιοχή που διασχίζουμε, δεν προδίδει τη φρίκη που ζουν οι κάτοικοι αυτής της χώρας εδώ και 13 ημέρες, από την στιγμή που το ΝΑΤΟ έκανε αυτό που κανείς λογικός άνθρωπος σε ολόκληρο τον πλανήτη δεν περίμενε πως θα κάνει: άρχισε να βομβαρδίζει τη Γιουγκοσλαβία για «ανθρωπιστικούς λόγους».
Αυτή η πόλη βομβαρδίζεται «στο όνομα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων».

Το μόνο που θυμίζει Άνοιξη, είναι εκείνη. Με βλέμμα που σε διαπερνά, που όμοιό της δεν έχεις δει ξανά. Έχει αναλάβει το ρόλο του μεταφραστή για όσους συμπατριώτες της δεν γνωρίζουν αγγλικά.

Οι δρόμοι που οδηγούν στο Βελιγράδι είναι έρημοι. Η έλλειψη βενζίνης έχει περιορίσει τις μετακινήσεις του κόσμου στο ελάχιστο. Τη ρωτάω συνέχεια, θέλω να μου μιλάει, μου πάει ο ήχος της φωνής τραγικά. «Ναι, είναι αλήθεια», μου λέει, «το ΝΑΤΟ απέρριψε την πρόταση του Βατικανού για διακοπή των βομβαρδισμών κατά τη διάρκεια του καθολικού Πάσχα, όπως θα απορρίψει λίγο αργότερα την πρόταση του Μιλόσεβιτς για ανακωχή κατά τη διάρκεια του Πάσχα των Ορθοδόξων. Ναι, είναι αλήθεια πως βομβαρδίζουν πολιτικούς στόχους. Ναι, είναι αλήθεια πως καταρρίφθηκε ένα Stealth, όχι δεν γνωρίζει αν βρίσκεται ήδη στα χέρια των Ρώσων. Ναι, είναι αλήθεια πως κατέρριψαν γέφυρες στο Νόβισαντ και το Βελιγράδι. Ναι, είναι αλήθεια πως δεν θα διστάσουν να πλήξουν και αμάχους», όπως τελικά συνέβη στο Αλέξινατς. «Ναι, είναι αλήθεια πως οι Σέρβοι δεν θα αφήσουν ποτέ να τους πάρουν το Κόσοβο», λέει και η φωνή της σπάει ενώ χαμηλώνει το βλέμμα.

Λίγη ιστορία

Το Κόσοβο είναι μια περιοχή που κατέχει ιδιαίτερη θέση στην ψυχή των Σέρβων. Ο μύθος λέει πως το 1389 ο Άγιος Ηλίας επισκέφτηκε τον Πρίγκιπα Λάζαρο της Σερβίας με τη μορφή ενός γερακιού. Ήταν παραμονή μιας μεγάλης μάχης με τους Τούρκους και ο πρίγκιπας είχε συγκεντρώσει γύρω του, στα υψίπεδα του Κόσοβο, την ελίτ των βαλκανικών στρατιωτικών δυνάμεων: πολέμαρχους από τη Βοσνία, ευγενείς από την Αλβανία και καβαλάρηδες από την Ουγγαρία. Παρά τις δυνάμεις που είχε παρατεταγμένες πλάι του ο Λάζαρος, είχε κάθε λόγο να είναι ανήσυχος. Πριν από 18 χρόνια, οι Τούρκοι είχαν περάσει από το λεπίδι έναν ολόκληρο σερβικό στρατό. Αναρωτιόταν, λοιπόν, αν έπρεπε να υποχωρήσει και να πολεμήσει αργότερα κάπου αλλού.
Ο Αγιος Ηλίας είπε στον Λάζαρο πως μπορούσε να διαλέξει ανάμεσα σ ένα βασίλειο στη γη και ένα επουράνιο. Ο Λάζαρος διάλεξε το επουράνιο και πήγε να πολεμήσει και να πεθάνει στα χέρια των Τούρκων.
Η μάχη έμεινε γνωστή ως η Μάχη του Κοσσυφοπεδίου και είναι ένα ιστορικό γεγονός που αγγίζει πολύ ευαίσθητες χορδές του σερβικού ψυχισμού. Είναι εδώ που για πρώτη φορά ένας Σέρβος ηγέτης διαλέγει τον θάνατο από την υποδούλωση, είναι εδώ που ακούγεται για πρώτη φορά το σύνθημα πως «μόνο η ενότητα θα σώσει τους Σέρβους».
Τέλος ιστορίας. Συνέχεια στην άλλη ιστορία…

Το πρώτο πράγμα που μου κάνει εντύπωση είναι η κίνηση στους δρόμους και τα πλήθη των περαστικών. Θα περίμενε κανείς πως το Bελιγράδι θα είχε αναστείλει τις λειτουργίες του, μουδιασμένο από την επίθεση των «έξυπνων» όπλων. Όμως, αυτό δεν είναι αλήθεια. Οι δημόσιες υπηρεσίες και οι τράπεζες λειτουργούν κανονικά, οι άνθρωποι συνεχίζουν να πηγαίνουν στη δουλειά τους με τα λεωφορεία, προσπαθούν να συνεχίσουν τη ζωή τους με την ελπίδα πως σύντομα όλα αυτά θα τελειώσουν.
Στον καθεδρικό ναό του Βελιγραδίου καταφθάνουν συνεχώς άνθρωποι όλων των ηλικιών, προκειμένου να ανάψουν ένα κερί και να προσευχηθούν. Είναι εξοργισμένοι, πληγωμένοι, τρομοκρατημένοι, αλλά κυρίως αδυνατούν να κατανοήσουν. «Δεν καταλαβαίνουμε γιατί μας χτυπάνε. Γιατί βομβαρδίζουν την κοινή γνώμη με τόσα ψέματα; Γιατί κανείς δεν λέει την αλήθεια;» λέει μια μητέρα με τα σπαστά αγγλικά της, που έχει έρθει στην εκκλησία με τα δύο μικρά παιδιά της, ανίκανη να κατανοήσει ότι σε κάθε πόλεμο το πρώτο θύμα είναι η αλήθεια, στα πεδία βολής των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης.
Ντρέπομαι και σκύβω το κεφάλι…

Αφήνουμε τα πράγματα στο ξενοδοχείο και βγαίνω μια βόλτα στην πόλη. Η οδός Knez Mihalova, ο κεντρικός πεζόδρομος του Βελιγραδίου, είναι γεμάτη κόσμο όταν αρχίζουν να χτυπάνε οι σειρήνες συναγερμού. Είναι η πρώτη φορά που ακούω αυτό τον ανατριχιαστικό ήχο και σαν πρώτη αντίδραση κοιτάω πανικόβλητος γύρω μου για να δω τι κάνουν οι άλλοι. Οι περαστικοί συνεχίζουν τον περίπατό τους με σφιγμένα πρόσωπα. Άντρες και γυναίκες, παιδιά και ηλικιωμένοι φαίνονται να μη δίνουν και μεγάλη σημασία στις σειρήνες. Μερικοί κάθονται και πίνουν καφέ. Άλλοι αγοράζουν κονκάρδες με αντιαμερικανικά μηνύματα. Άλλοι διαβάζουν χαμογελαστοί τα συνθήματα που είναι γραμμένα στους τοίχους του κατεστραμμένου από εξοργισμένους διαδηλωτές Aμερικανικού Iνστιτούτου. Τα ίδια συνθήματα είναι γραμμένα στους τοίχους των Mac Donald s, στα γραφεία της Air France και του Γαλλικού Πολιτιστικού Κέντρου. «Η Σερβία δεν είναι Μόνικα για να τη γαμάς όπως θέλεις, Μπιλ», γράφει ένα από αυτά.

Κατηφορίζω προς την Πλατεία Δημοκρατίας και ενώνομαι με το πλήθος των ανθρώπων που μαζεύονται εδώ για να παρακολουθήσουν τη συναυλία που γίνεται καθημερινά ως εκδήλωση διαμαρτυρίας για τους βομβαρδισμούς. Ο κόσμος ξεσπάει σε χειροκροτήματα τη στιγμή που ένα σερβικό μουσικό συγκρότημα αρχίζει να παίζει τον Ζορμπά. «Το μόνο πράγμα που μας εμψυχώνει και μας δίνει κουράγιο αυτές τις δύσκολες στιγμές είναι οι διαδηλώσεις διαμαρτυρίας που κάνετε εσείς οι Έλληνες. Μας κάνετε υπερήφανους», μου λέει συγκινημένη η Αντριάνα. «Φαντάσου», σκέφτομαι, ντρέπομαι και σκύβω το κεφάλι. «Ήμασταν αυτοί που άνοιξαν τις πόρτες για να περάσουν στα Σκόπια τα NATOϊκά στρατεύματα…».

Σκέφτομαι, επίσης, πόσο εύκολα αυτή η καταστροφή θα μπορούσε να εξαπλωθεί νοτιότερα. Η πιθανή εμπλοκή της Ελλάδας και της Τουρκίας στον πόλεμο αυτό δεν είναι τωρινή υπόθεση. Τον Ιούλιο του 1998, το αμερικανικό περιοδικό «Vanity Fair» ανέφερε πως «ο (ρεπόρτερ) Σεμπάστιαν Γιούνγκερ εξερευνά τις θηριωδίες που συμβαίνουν στο Κόσοβο και την τρομακτική σκιά ενός πολέμου που θα μπορούσε να εμπλέξει την Ελλάδα, την Αλβανία και την Τουρκία». Λίγο αργότερα, τις ίδιες απόψεις ακούσαμε από τα χείλη του Μπιλ Κλίντον κι είδαμε το CNN να τις αποδίδει γραφιστικά και παραστατικότατα. Είναι κι αυτός ένας τρόπος να κάμψεις τις αντιρρήσεις δύο κρατών που έχουν ζωτικά συμφέροντα στο να μην εξαπλωθεί ο πόλεμος αυτός.

Στον δρόμο της επιστροφής παίρνω κουράγιο με τη σκέψη πως το Βελιγράδι και ο σερβικός λαός αντιστέκονται. Κανείς δεν γνωρίζει τι θα φέρει η επόμενη μέρα, κανείς δεν γνωρίζει ποιο θα είναι το επόμενο χτύπημα. Το μόνο σίγουρο είναι πως το ΝΑΤΟ δεν έχει καταφέρει ακόμα να τους νικήσει και, απ’ ό,τι φαίνεται, δεν πρόκειται να τα καταφέρουν τόσο εύκολα. Με τα όπλα και την υποκρισία δεν κερδίζεται κανένας πόλεμος.

«Θα σε περιμένω», μου είπε και έριξε τη δικιά της βόμβα: «Με τη φυγή, Spiros, δεν κερδίζεται κανένας έρωτας»…

Ήταν Νοέμβρης του '93
σε φανταζόμουνα να περνάς
στην οδό Βάσα Πέλαγιτς
στα παπούτσια από δέρμα φιδιού

Η πόλη ήταν κλεισμένη με πάγο
και το κεφάλι μου κλεισμένο με ανοησίες

Δε βλέπω τηλεόραση, δε διαβάζω εφημερίδες
ταξιδεύω με λεωφορεία
ταξιδεύω με τρένο στην Αθήνα
δόξα τω Θεώ, βλέπω φιλικά πρόσωπα εδώ

Ήταν Νοέμβρης του '93
το Βελιγράδι ήταν κλεισμένο με πάγο
και στην Αθήνα
στην Αθήνα έβρεξε

«Ψιχαλίζει στο Βελιγράδι» - Πυξ Λαξ. Δίσκος: «Για τους πρίγκηπες της δυτικής όχθης» (Harvest)
Μετάφραση: Vladimir Boskovic