Περί Πρωτομαγιάς

Πρωτομαγιά. Γιορτή των Λουλουδιών. Ημέρα γιορτής για την εργατική τάξη.

Ταυτόχρονα, όμως, και πάνω από όλα, ημέρα περισυλλογής και προβληματισμού για την πορεία της οργανωμένης εργατικής τάξης και τη δυνατότητά της να προσδιορίζει την κοινωνική εξέλιξη και τη διαμόρφωση του μέλλοντος της ανθρωπότητας.
Ο Καρλ Μαρξ και ο Φρίντριχ Ενγκελς, οι κύριοι θεωρητικοί του επιστημονικού σοσιαλισμού, τελειώνουν το «Κομμουνιστικό Μανιφέστο» με τα εξής λόγια: «Οι κυρίαρχες τάξεις ας τρέμουν την κομμουνιστική επανάσταση. Οι προλετάριοι δεν έχουν να χάσουν τίποτε παρά μόνον τις αλυσίδες τους. Έχουν να κερδίσουν έναν κόσμο. Προλετάριοι όλων των χωρών, ενωθείτε!».
Ετοίμασα, λοιπόν, ένα... μικρό αφιέρωμα. Ετοιμαστείτε! Ακολουθεί ένα (μακροσκελές) κείμενο – προϊόν τρελού «ξεσκονίσματος» του αρχείου μου - σε ανάμνηση της μεγάλης απεργίας του 1886 στις ΗΠΑ για τη διεκδίκηση του οκταώρου, με το γνωστό σύνθημα «8 ώρες δουλειά, 8 ώρες ανάπαυση και μόρφωση, 8 ώρες ύπνος». Νομίζω, όμως, πρώτα, ότι πρέπει να ξεκινήσουμε με την…

…ιστορία του Μαΐου,
που ξεκινάει από την Πρωτομαγιά. Και αξίζει ίσως να επιστρέψουμε για έναν πολύ απλό λόγο: πρόκειται για μια από τις ελάχιστες γιορτές χωρίς θρησκευτικό περιεχόμενο που έχουν διατηρηθεί ως τις μέρες μας, πιθανόν κατάλοιπο πανάρχαιων προχριστιανικών δοξασιών σχετικών με τη γονιμότητα και την καρποφορία της γης. Και είναι χαρακτηριστικό ότι βασικές εκδηλώσεις της, όπως η έξοδος των ανθρώπων στην ύπαιθρο με συνοδεία χορών και τραγουδιών και το μάζεμα λουλουδιών για να πλεχθούν στεφάνια, τα οποία στη συνέχεια κρεμιούνται σε εμφανή θέση των σπιτιών, απαντώνται στον λαϊκό πολιτισμό πολλών ευρωπαϊκών λαών.

Ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της Πρωτομαγιάς, το μαγιάτικο κλαδί ή το άνθινο στεφάνι, είναι πιθανόν να έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα. Είναι γνωστό ότι στην αρχαία Ελλάδα τέτοια κλαδιά ή στεφάνια τα χρησιμοποιούσαν πολύ συχνά. Δεν είναι υπερβολικό να πούμε ότι δεν έλειπαν από καμιά σημαντική εκδήλωση του δημόσιου, ιδιωτικού ή θρησκευτικού βίου. Επιπλέον είναι αξιοπρόσεκτο ότι η πιο σημαντική γιορτή ενός μήνα των αρχαίων, του Θαργηλιώνος, που πάνω κάτω αντιστοιχούσε με τον δικό μας Μάιο, περιελάμβανε στα δρώμενά της την κατασκευή ενός κλαδιού ανάλογου με το μαγιάτικο. Πιο συγκεκριμένα, στα Θαργήλια, γιορτή που έδωσε και το όνομά της σ' ολόκληρο τον μήνα, σχημάτιζαν μια λατρευτική πομπή προς τιμήν του Ηλίου και των Ωρών (= Εποχών), που συντελούν τα μέγιστα στην ωρίμανση των καρπών. Στην πομπή περιέφεραν ένα πράσινο κλαδί που μόλις είχε πετάξει φύλλα. Το τύλιγαν με ταινίες και πάνω του κρεμούσαν σύκα, διάφορα ψωμάκια και μικρά φλασκιά γεμάτα κρασί, λάδι και μέλι. Το κλαδί αυτό, η «ειρεσιώνη» των γραπτών πηγών, μοιάζει εξαιρετικά με το πρωτομαγιάτικο στεφάνι, και αυτό μας το βεβαιώνει και το γεγονός ότι σε παλιότερες εποχές το τελευταίο το έφτιαχναν όχι με άνθη αλλά με κλαδιά οπωροφόρων δένδρων που έφεραν καρπούς και στα οποία αναρτούσαν κρεμμύδια και σκόρδα. Το καταστόλιστο αυτό κλαδί στο τέλος της γιορτής το κρεμούσαν στις θύρες των ναών και των σπιτιών τους. Εκεί το άφηναν ώσπου να ξεραθεί για να μπορεί να καεί και να αντικατασταθεί την επόμενη χρονιά από ένα νέο.

Τα Θαργήλια ήταν κυρίως αγροτική γιορτή. Στη διάρκειά της γινόταν προσφορά των πρώτων καρπών της νέας συγκομιδής στους θεούς, ουσιαστικά ακάμωτων ακόμη, αφού τη γιόρταζαν πριν από τον θερισμό. Με τέτοιες πράξεις ο άνθρωπος ήθελε να ευχαριστήσει το θείο για όσα του πρόσφερε και να ζητήσει τη συνέχιση της εύνοιάς του. Ωστόσο το ότι συμπεριελάμβανε στο πρόγραμμά της και μια σκοτεινή καθαρτήρια τελετή ­ η όλη γιορτή ήταν αφιερωμένη στον Απόλλωνα, τον θεό της κάθαρσης ­ δείχνει ότι ξεπερνούσε τον αγροτικό χαρακτήρα και προσέγγιζε ακόμη και το χώρο της μαγείας. Πιο συγκεκριμένα, στη διάρκεια της γιορτής επέλεγαν ένα ή δύο περιθωριακά άτομα, τους γνωστούς «φαρμακούς» ή τα «καθάρματα» των πηγών, και κτυπώντας και πετροβολώντας τα απομάκρυναν ως αποδιοπομπαίους τράγους έξω από τα όρια της πόλης τους. Μερικές φορές μάλιστα αναφέρεται και θανάτωση των «καθαρμάτων» (= των θυμάτων της κάθαρσης!). Ο καθαρμός ως προϋπόθεση για να είναι πλούσια η νέα σοδειά και γενικά για να έχει επιτυχία κάθε νέα αρχή είναι πολύ γνωστός σε πρωτόγονες κοινωνίες και όχι μόνον.

Το πράσινο κλαδί με τα φύλλα του συμβόλιζε τη ζωή και την ανανέωσή της και υποτίθεται ότι χάριζε στον κάτοχό του υγεία, καλή τύχη, ειρήνη, ευτυχία και ευφορία. Ανάλογο συμβολισμό πρέπει πιθανόν να δούμε και στο πρωτομαγιάτικο στεφάνι, ο οποίος στις μέρες μας δύσκολα μπορεί να ανιχνευτεί, αφού για μας το στεφάνι αυτό δεν αποτελεί ίσως τίποτε περισσότερο από μια ωραία και εύοσμη άνθινη σύνθεση. Μπορεί οι αρχαίοι θεοί και οι ειδωλολατρικές δοξασίες να έχουν από καιρό σβήσει, ωστόσο ορισμένα δρώμενα που σχετίζονταν με αυτά εμφανίζουν αξιοθαύμαστη αντοχή στον χρόνο.

Αλλά δεν είναι μόνον το μαγιάτικο κλαδί που βεβαιώνει για τη σχέση ανάμεσα στον προχριστιανικό και χριστιανικό Μάιο. Σε πολλές χώρες που γνώρισαν ρωμαιοκρατία, όπως η Ελλάδα, υπάρχει μια προκατάληψη για τον μήνα αυτόν, που γενικά θεωρείται μιαρός. Έτσι, π.χ., πιστεύουν ότι οι γάμοι που γίνονται στη διάρκειά του είναι καταδικασμένοι σε αποτυχία. Το ίδιο ακριβώς συνέβαινε και στην αρχαία Ρώμη. Στην εποχή μας για την αντίληψη αυτή προβάλλεται συνήθως η δικαιολογία ότι ο Μάιος δεν μπορεί να είναι ευνοϊκός για τους νεόνυμφους αφού πρόκειται για μήνα κατά τη διάρκεια του οποίου έχουν οργασμό οι συμπαθητικοί γάιδαροι! Ωστόσο ο αρχικός λόγος της «απαγόρευσης» αυτής είναι πιθανότατα τα Λεμούρια (Lemuria), μια πένθιμη οικογενειακή γιορτή των Ρωμαίων, που τη γιόρταζαν στις 9, 11 και 13 Μαΐου. Σύμφωνα με τις δοξασίες των αρχαίων και όχι μόνον, τα πνεύματα των νεκρών επανέρχονται σε τακτά χρονικά διαστήματα στη γη και μπορούν να βλάψουν τους ζωντανούς. Ετσι η κάθε οικογένεια όφειλε να φροντίζει για την περιποίηση και το καλόπιασμα των δικών της νεκρών. Ενας μήνας που ήταν αφιερωμένος στον παγερό κόσμο των νεκρών σίγουρα δεν ήταν ο καταλληλότερος για να ακουστεί ο υμέναιος, το γαμήλιο τραγούδι. Και κάτι για το όνομα του μήνα. Αλλοι το συσχετίζουν με το επίθετο majus (= μεγαλύτερος), είτε αυτό αναφέρεται στον Δία είτε στους συγκλητικούς που τιμούνταν τον μήνα αυτόν. Αλλοι όμως το συσχετίζουν και με το όνομα της Μαίας, της μάνας του Ερμή, θεωρώντας την προσωποποίηση της γης, της Μεγάλης Μητέρας όλων.

Μέρα Μαγιού μου μίσεψες

Από τον «Επιτάφιο» του Γιάννη Ρίτσου ως την «Bandiera Rossa», οι συγκεντρώσεις την Πρωτομαγιά ανά τον κόσμο υποστηρίζονται από εργατικά τραγούδια.
H εργατική Πρωτομαγιά, που εορτάζεται σε όλον τον κόσμο, είναι άμεσα συνδεδεμένη με τη μουσική και το τραγούδι. Διαδηλώσεις ανά τον κόσμο, συγκεντρώσεις, συνθήματα, «υποστηρίζονται» από εργατικά τραγούδια.

Μουσική και τραγούδι κατά τη διάρκεια του 19ου και 20ού αιώνα, τότε που αναπτύχθηκαν τα μεγάλα εργατικά κινήματα, οι εργατικές ενώσεις και τα συνδικάτα, ακολούθησαν την τάξη των εργατών δίνοντας δύναμη στους αγωνιζόμενους λαούς, σε αυτούς που κατέβαιναν στους δρόμους για να διαδηλώσουν την αντίθεσή τους προς την άρχουσα τάξη. Οι λαϊκοί τραγουδιστές, συνθέτες και στιχουργοί, παιδιά της λαϊκής τάξης ως επί το πλείστον, δεν έκαναν τίποτε περισσότερο από το να καταγράψουν μέσω της μουσικής και τους στίχους τους όλα όσα συνέβαιναν γύρω τους. Οπως συμβαίνει, για παράδειγμα, με τους παρακάτω λαϊκούς συνθέτες. Ο Παναγιώτης Τούντας έγραψε το τραγούδι «Εργάτης τιμημένος» το 1932, ένα χρόνο νωρίτερα ο Κώστας Σκαρβέλης γράφει «Το τσαγκαράκι», κομμάτια όπως τα «Φωνογραφιτζήδες», «Θερμαστής», «Σφουγγαράδες» γράφτηκαν από τον Γιώργο Μπάτη το 1935 και το 1936, «Ο εργάτης» του Απόστολου Καλδάρα το 1948 και οι «Φάμπρικες» του Βασίλη Τσιτσάνη το 1950.

Σημαντικοί δημιουργοί

Οι μεγάλες περίοδοι, που αποτελούν πεδίο δημιουργίας για το εργατικό, κοινωνικό αλλά και λαϊκό επαναστατικό τραγούδι στην Ελλάδα, είναι η Μικρασιατική Καταστροφή, η δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά, η Κατοχή, η Εθνική Αντίσταση, η Απελευθέρωση από τους Γερμανούς, ο εμφύλιος πόλεμος που ακολούθησε καθώς και η μετεμφυλιακή περίοδος. Τα περισσότερα εργατικά-λαϊκά τραγούδια στην Ελλάδα γράφτηκαν την περίοδο 1922 - 1967, από τους σημαντικούς μουσικούς πρωταγωνιστές της Σμύρνης και της Πόλης όπως οι Τούντας, Παπάζογλου, Σέμσης, Νταλγκάς, αλλά και οι Μάρκος Βαμβακάρης, Μπάτης, Χατζηχρήστος, Θεοδωράκης, Ρίτσος.

Ο τελευταίος άλλωστε εμπνεύστηκε τον «Επιτάφιο», στη Θεσσαλονίκη, τον Μάιο του 1936. Τα εργατικά συνδικάτα της πόλης κατέβασαν τα μέλη τους στον δρόμο για να διαδηλώσουν, με αποτέλεσμα να επακολουθήσουν συγκρούσεις με την Αστυνομία. Ο φωτογραφικός φακός της εποχής αποτύπωσε μια μάνα να μοιρολογεί, στη μέση του δρόμου, πάνω από τον νεκρό γιο της. Ο ποιητής εμπνεύστηκε από το τραγικό γεγονός και γράφει το 1936 τον «Επιτάφιο», στον οποίον περιέχεται το ποίημα «Μέρα Μαγιού μού μίσεψες». Δύο χρόνια αργότερα, η δικτατορία του Μεταξά έκαψε αντίτυπα του βιβλίου κάτω από τους Στύλους του Ολυμπίου Διός. Ο «Επιτάφιος» όμως δεν έσβησε από τη μνήμη του ελληνικού λαού. Είκοσι χρόνια αργότερα, ο Γιάννης Ρίτσος στέλνει αντίτυπο του βιβλίου του από το Παρίσι όπου ζούσε τότε ο Μίκης Θεοδωράκης. Ο συνθέτης, συγκινημένος, μελοποιεί μερικά ποιήματα το ίδιο εκείνο απόγευμα. Ο μελοποιημένος «Επιτάφιος» πρωτοκυκλοφόρησε σε δίσκο το 1960 σε δύο εκτελέσεις.

Διεθνής επιρροή

Τα τραγούδια όμως που συνόδεψαν τους αγώνες της ελληνικής εργατικής τάξης είναι και αυτά που προέρχονται από τη γειτονική Ιταλία. Πρόκειται για κομμάτια που δεν τραγουδήθηκαν μόνο από τους ιταλούς εργάτες αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο. Ειδικά στην Ευρώπη, κομμάτια όπως τα «Bella Ciao», «Bandiera Rossa», «La Lega», «Fischia il vento» («Σφυρίζει ο άνεμος», «Ο ύμνος του ΕΛΑΣ» είναι η ελληνική μεταφορά της σύνθεσης) και «H Διεθνής», είναι κομμάτια που έχουν πλαισιώσει τους κοινωνικούς αγώνες. H εργατική τάξη όμως για να υποστηρίξει τους αγώνες της έχει δανεισθεί και ρωσικά δημοτικά και λαϊκά τραγούδια. Οπως, για παράδειγμα, ο «Βόλγας», οι «Βαρκάρηδες», η «Καλίνκα», ή ακόμη εμβατήρια και ύμνους με παγκόσμια εμβέλεια και σημασία όπως η «Εργατική μαρσεγιέζα», «Πέσατε θύματα αδέρφια εσείς», «Βαρσοβιάνα» κ.ά.

Ιστορική αποκατάσταση της Πρωτομαγιάς

Σχετικά με τον εορτασμό της Πρωτομαγιάς εξακολουθούν να ισχύουν στην κοινή γνώμη ένας μύθος και μια ανακρίβεια. H ανακρίβεια αφορά τον προσδιορισμό της ως αργίας, ενώ ουσιαστικά πρόκειται περί απεργίας. Ο μύθος πάλι αναφέρεται στη χώρα που γέννησε την ιδέα. Πολλοί συνδέουν την ημέρα αυτή με τη δράση και τους αγώνες της κομμουνιστικής Αριστεράς, άρα τη Ρωσία, ή παλαιότερα τη Σοβιετική Ενωση. Οσο όμως και αν ηχεί παράδοξο σήμερα, η προέλευση της Πρωτομαγιάς τοποθετείται στην Αμερική του 19ου αιώνα.

Κινητοποιήσεις, συλλαλητήρια και μικρής διάρκειας απεργίες συνεχίστηκαν σε όλο το πρώτο μισό του 19ου αιώνα με στόχο να ψηφισθεί πολιτειακή και ομοσπονδιακή νομοθεσία για οκτάωρη εργασία. Ως το 1868 έξι Πολιτείες και πολλές πόλεις είχαν ήδη ψηφίσει νόμους για οκτάωρο. Οι νόμοι αυτοί όμως άφηναν πολλά παράθυρα στους εργοδότες. Μερικοί μάλιστα μείωσαν τα μεροκάματα ανάλογα με την αλλαγή των ωρών. Σκληρότερη τακτική οι βιομήχανοι ακολούθησαν την περίοδο της οικονομικής ύφεσης 1873-1879. Οι ώρες εργασίας έφθαναν συχνά τις δώδεκα και δεκαπέντε και σε πολλές βιομηχανίες οι εργαζόμενοι δούλευαν ακόμη και τις γιορτές και τις Κυριακές, αδιάκοπα όλον τον χρόνο. Ακόμη πιο απάνθρωπη τακτική ήταν να υποχρεώνονται οι εργάτες να δουλεύουν 24 ώρες συνεχώς όταν άλλαζαν βάρδια από ημερήσια σε νυχτερινή.
Από τις διάφορες οργανώσεις που εμφανίστηκαν ως τότε, δυναμικότερη και πολυπληθέστερη ήταν το Τάγμα των Ιπποτών Εργασίας που ιδρύθηκε το 1886 και πολύ γρήγορα βρέθηκε να αριθμεί 700.000 μέλη. Ανάμεσά τους πολλοί μαύροι και γυναίκες. Σύνθημα της οργάνωσης ήταν «ζημιά στον ένα, ζημιά για όλους μας!». Σύντομα η οργάνωση δέχθηκε ανάμεσα στα μέλη της και μισθωτούς, απέκλεισε όμως χρηματιστές, δικηγόρους, γιατρούς, χαρτοπαίκτες και ιδιοκτήτες σαλούν!
Στην αρχή αργά αλλά μετά το 1884 με την επιρροή μαρξιστών που αναρριχήθηκαν στην ηγεσία της οργάνωσης, ανάμεσά τους ο επιπλοποιός Τζορτζ Εντμοντστον, η αδελφότης των Ιπποτών έφθασε να κάνει λόγο για μια «δεύτερη ημέρα της Ανεξαρτησίας», αφού ως τότε κάθε χρόνο στις 4 Ιουλίου οι εργάτες συνήθιζαν να προβάλλουν τα αιτήματά τους την ημέρα της επετείου ανεξαρτησίας των ΗΠΑ.

Για ποιο λόγο ο Εντμοντστον διάλεξε την 1η του Μάη και όχι την καθιερωμένη 4η Ιουλίου παραμένει αδιευκρίνιστο. Αλλοι συνδέουν την ημερομηνία με την τακτική των οικοδόμων που, καθώς υπέφεραν από ανεργία λόγω καιρικών συνθηκών σε όλη τη διάρκεια του χειμώνα, συνήθιζαν να συγκεντρώνονται την Πρωτομαγιά που ο κόσμος γιόρταζε το καλωσόρισμα της άνοιξης απαιτώντας από τους εργοδότες τους την υπογραφή συμβάσεων εργασίας σε ετήσια βάση. Ισως πάλι ο Εντμοντστον διάλεξε την Πρωτομαγιά σε ανάμνηση της μεγάλης πορείας στο Σικάγο την 1η Μαΐου 1867 για το οκτάωρο στην εργασία με συμμετοχή 10.000 εργατών.

Με την είσοδο στην Ομοσπονδία Εργατικών Συνδικάτων των αναρχικών της Βοστώνης, της Φιλαδέλφειας και του Σικάγου οι απεργιακές κινητοποιήσεις άλλαξαν περιεχόμενο. Υιοθετήθηκε ακόμη και η τρομοκρατία ως μέσο για κοινωνικές διεκδικήσεις, και πράγματι δεν έλειψαν τα γεγονότα βίας όπως και η διά των όπλων καταστολή τους.

Κορυφαία εκδήλωση στην παγκόσμια ιστορία του εργατικού κινήματος παραμένει έκτοτε η Πρωτομαγιά του 1886 με την κινητοποίηση 400.000 εργατών σε μεγάλες αμερικανικές πόλεις.

Στο Σικάγο 90.000 διαδηλωτές και 10.000 Βοημοί, Γερμανοί και Πολωνοί, που κατέβηκαν χωριστά, διαδήλωσαν στη Γιούνιον Σκουέαρ ζητώντας να καθιερωθεί το οκτάωρο στην εργασία. Τα αιματηρά γεγονότα στην πλατεία Χεϊμάρκετ του Σικάγου δύο ημέρες μετά και στο Μιλγουόκι την επομένη κατά των απεργοσπαστών με πολλούς τραυματίες και έναν νεκρό εντυπωσίασαν τους ευρωπαίους ηγέτες των εργατικών κινημάτων και των σοσιαλιστικών κομμάτων. Το 1889, τρία χρόνια δηλαδή μετά το Συνέδριο της B´ Διεθνούς που συνήλθε στο Παρίσι, η Πρωτομαγιά καθιερώθηκε σε ολόκληρη την Ευρώπη ως ημέρα διεθνούς εκδήλωσης για την προβολή των εργατικών διεκδικήσεων.

Eλληνική Πρωτομαγιά: Πώς έγινε και... εργατική

Οι συνδικαλιστές του 19ου αιώνα καθόρισαν να γιορτάζεται η Εργατική Πρωτομαγιά ακριβώς τη μέρα της αρχέγονης γιορτής των λουλουδιών, του έρωτα και της φύσης. Οι Έλληνες συνδικαλιστές ακολούθησαν πολύ γρήγορα το παράδειγμά τους, μόλις τρία χρόνια μετά την παγκόσμια καθιέρωσή της. Συνδεδεμένη εξαρχής με την Αριστερά, την εργατική τάξη και τις οργανώσεις της, πέρασε από σαράντα κύματα, παρακολουθώντας και απηχώντας τις πολιτικές διακυμάνσεις του τόπου μας: παρανομίες, πολέμους, κινήματα, συγκλίσεις ή αποκλίσεις των κομμάτων, ανατάσεις ή υφέσεις του δημοκρατικού κινήματος.

1893. Στις όχθες του Ιλισού, στον τόπο όπου σήμερα βρίσκεται το Παναθηναϊκό Στάδιο. Σε μια ειδυλλιακή εξοχή συνδυάζεται η νέου τύπου κοινωνική εκδήλωση με την οικεία σε όλους γιορτή της φύσης. Διοργανωτής ο πρωτοπόρος σοσιαλιστής Σταύρος Καλλέργης (πρόγονος του ηθοποιού), παρόντες 2.000 άνθρωποι. Το ψήφισμα ζητάει από την κυβέρνηση:

* «τας Κυριακάς όλα τα καταστήματα γενικώς να είναι κλειστά προς ανάπαυσιν των πολιτών

* τον περιορισμόν των εργασίμων ωρών εις 8 κατ' ανώτατον όριον

* ολιγώτερον διά τας κοπιώδεις και ανθυγιεινάς εργασίας και διά παίδας και γυναίκας

* απονομήν συντάξεως εις τους εκ της εργασίας παθόντας και καταστάντας ανικάνους προς διατήρησιν εαυτών και της οικογενείας των και εις τας οικογενείας τών εν εργασία φονευθέντων».

1894. Στον ίδιο χώρο. Διοργανωτές ο Καλλέργης και ο πρωτοπόρος σοσιαλιστής Πλάτων Δρακούλης. 6.000 άνθρωποι, μεγάλη επιτυχία και οι εφημερίδες της εποχής γράφουν: «Πάντες οι παρευρεθέντες σοσιαλισταί έφερον ερυθρόν σήμα επί της κομβιοδόχης ως σύμβολον ανταρσίας κατά της καθεστηκυίας κοινωνίας»!

1909. Στην πολυεθνική Θεσσαλονίκη γιορτάζεται η πρώτη Εργατική Πρωτομαγιά, με πρωτοβουλία της σοσιαλιστικής Εργατικής Λέσχης και πρωτεργάτη τον Αβραάμ Μπεναρόγια, θρυλική μορφή του εργατικού και κομμουνιστικού κινήματος της Ελλάδας.

1912. Στην για τελευταία χρονιά οθωμανική Θεσσαλονίκη, ο Μπεναρόγια περιγράφει: «Τέσσαρες μουσικαί ετοποθετήθησαν μεταξύ των χιλιάδων διαδηλωτών, κατατεταγμένων κατ' επάγγελμα. H Διεθνής, ο σοσιαλιστικός ύμνος, ήρχισε εις διαφόρους γλώσσας ταυτοχρόνως. 12.000 εργάται απήργησαν, 7.000 παρήλασαν». Την ίδια χρονιά, στην Αθήνα 25 άτομα συγκεντρώνονται στο εξοχικό καφενείο «Μετς», δίπλα στο Παναθηναϊκό Στάδιο, με πρωτοβουλία του πρωτοπόρου σοσιαλιστή Νίκου Γιαννιού. Συλλαμβάνονται όλοι και αφήνονται ελεύθεροι υπό κωμικοτραγικές συνθήκες στην Πλατεία Κλαυθμώνος όπου συνεχίζουν τη διαδήλωσή τους!

1919. Άγ. Ιωάννης Ρέντης, με πρωτοβουλία της νεοϊδρυθείσας ΓΣΕΕ, αλλά έπειτα από σχετικές διαφωνίες, με βάση το Παλαιό Ημερολόγιο!

1920. Στον ίδιο χώρο, αλλά τώρα έχει υιοθετηθεί το Νέο Ημερολόγιο!

1923. Πάλι στου Ρέντη, όμως έχουν ενδιαφέρον τα αιτήματα:

* οκτάωρο

* δημιουργία Γραφείων Ευρέσεως Εργασίας (λόγω της Μικρασιατικής Καταστροφής, απειράριθμοι πρόσφυγες ψάχνουν δουλειά)

* μη επέμβαση στη Σοβιετική Ένωση

* Δημιουργία της Βαλκανικής Εργατικής Ομοσπονδίας.

1924. Πλατεία Δημαρχείου (σημερινή Κοτζιά). Προηγήθηκε απαγόρευση από την κυβέρνηση Παπαναστασίου και συγκρούσεις με έναν νεκρό εργάτη και δώδεκα τραυματίες.

1926. Άγ. Ιωάννης Ρέντης. 10.000 διαδηλωτές, συγκρούσεις με την αστυνομία, συλλήψεις και τραυματισμοί. Αιτήματα:

* Αποκατάσταση των προσφύγων

* Εναντίωση σε κάθε νέο πόλεμο που προετοιμάζει ο διεθνής ιμπεριαλισμός

* Εναντίωση σε κάθε στρατοκρατικό κίνημα «στρεφόμενον κατά των συμφερόντων της εργατικής τάξεως».

1936. Διασπασμένοι οι συνδικαλιστές, τρεις συγκεντρώσεις. Στου Ρέντη, στον Πειραιά και στην Καλλιθέα. Στη Θεσσαλονίκη, η Πρωτομαγιά συμπίπτει με μεγάλη απεργία καπνεργατών που βρίσκεται σε εξέλιξη. Τρεις μέρες μετά, ακολουθούν πολύνεκρες συγκρούσεις των απεργών με τη Χωροφυλακή. H εικόνα της μάνας που θρηνεί τον πρώτο νεκρό, τον Τάσο Τούση, εμπνέει στον Γιάννη Ρίτσο τον «Επιτάφιο».

1944. H χειρότερη Πρωτομαγιά που θυμούνται οι Έλληνες, μόλις ένα εξάμηνο πριν από το τέλος της ναζιστικής κατοχής. Οι Γερμανοί εκτελούν στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής 200 κρατουμένους, κυρίως παλιούς αριστερούς από την εποχή του Μεταξά.

1945. Παναθηναϊκό Στάδιο. Σε κλίμα ήττας της Αριστεράς, λίγο μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας, αλλά με μαζική συμμετοχή. Συνθήματα με ελπίδες για δημοκρατική ομαλότητα.

1946. Γήπεδο Παναθηναϊκού. Ανοιχτή συγκέντρωση - η τελευταία πριν ξεσπάσει ο Εμφύλιος - με βροχή, ομπρέλες και πάρα πολύ κόσμο.

1963. Στον ίδιο χώρο. Ανοιχτή συγκέντρωση ξανά ύστερα από 17 χρόνια! Εποχή του Ανένδοτου Αγώνα και τα αιτήματα ανάλογα: δημοκρατία, ελευθερίες, όχι αστυνομοκρατία, ειρήνη κ.ά. Μεγάλη λαϊκή συμμετοχή, λάβαρα, αλλά και πολλές ελληνικές σημαίες αντίβαρο στο κόκκινο χρώμα. Ελάχιστες μέρες μετά, δολοφονείται ο Γρηγόρης Λαμπράκης.

1975. Η πρώτη συγκέντρωση μετά τη δικτατορία, στην Πλατεία Κοτζιά. Ακολουθεί πορεία στο Πολυτεχνείο. Συνθήματα εποχής:

* Κόκκινη Πρωτομαγιά - πρωτοπόρα εργατιά

* N' ακουστεί στη Βουλή του εργάτη η φωνή

* Έξω η χούντα από τα συνδικάτα

* Έξω το ΝΑΤΟ και οι Αμερικάνοι

* Λε-λε-λευτεριά, λευτεριά - ψωμί - δουλειά

* Οι εργάτες δεν ξεχνούν - οργανώνονται νικούν.

1976. Τριπλή γιορτή. Τα επίσημα συντηρητικά σωματεία γιορτάζουν σε κλειστό χώρο, η κοινοβουλευτική αντιπολίτευση στο Πεδίον του Άρεως και οι εξωκοινοβουλευτικές οργανώσεις στην Πλατεία Κοτζιά.

Κατά την αφισοκόλληση το βράδυ της 30ής Απριλίου, αστυνομικοί στην οδό Πειραιώς, κυνηγούν τον 17χρονο μαθητή Σιδέρη Ισιδωρόπουλο, μέλος της παράταξης Μαθητική Πρωτοπορία (της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς). Ο μαθητής τραυματίζεται θανάσιμα από διερχόμενα αυτοκίνητα και πεθαίνει ανήμερα Πρωτομαγιά.

Την ίδια μέρα σκοτώνεται ο Αλέκος Παναγούλης, βουλευτής της αντιπολίτευσης και ήρωας του αντιχουντικού αγώνα. H επίσημη εκδοχή είναι «τροχαίο δυστύχημα», αλλά οι θεωρίες συνωμοσίας καλά κρατούν ακόμα.

1977. Διπλή γιορτή: η επίσημη στο Πεδίον του Άρεως, η ανεπίσημη (της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς) στην πλατεία Κοτζιά. Εκτεταμένα επεισόδια, δικαίως δυσνόητα για τον σημερινό αναγνώστη, στα οποία μετέχουν αναρχικοί - μέλη του EKKE (της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς) - της K.Ο. Μαχητής (άλλη οργάνωση της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς), του KKE και η Αστυνομία, με ποικίλους συνδυασμούς τών κατά περίπτωση συμπλεκομένων. Δεκάδες τραυματίες, δεκάδες συλληφθέντες, πολλές υλικές ζημιές.

1979. Πεδίον του Άρεως και τα... συνήθη επεισόδια.

1986. Ακόμη ένας διπλός γιορτασμός: η φιλοκυβερνητική (με την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ πλέον) ΓΣΕΕ στο Πεδίον του Άρεως, ενώ το EKA και οι αριστερές συνδικαλιστικές οργανώσεις θυμούνται τις ρίζες και διαδηλώνουν δίπλα στον πάλαι ποτέ Ιλισό, στους Στύλους του Ολυμπίου Διός. H δεύτερη συγκέντρωση είναι σαφώς μεγαλύτερη, ωστόσο ήδη πολύς κόσμος μιλάει για «πρωτομαγιάτικη σούπα».

Όσα πρέπει να θυμόμαστε και να γνωρίζουμε περί Πρωτομαγιάς

@ «Στην αρχή είχα μόνο το πάθος για τα γρήγορα αυτοκίνητα. Σιγά - σιγά, το πάθος έγινε ανάγκη. Στο τέλος, κατάλαβα ότι την οδήγηση τη χρειαζόμουνα για να ζήσω»
Πολλοί θα χάριζαν τη ζωή τους στον Άϊρτον Σένα, για να μπορέσουν να νιώσουν ένα μόνο λεπτό την ηδονή που εκείνος είχε κάνει χόμπι, επάγγελμα και τρόπο ζωής μαζί. Nα φορέσουν την κόκκινη φόρμα, να καθίσουν στο cock pit, να βάλουν το κράνος του και να ορμήσουν με 300 στην καταραμένη στροφή Tamburello. Eκεί που ο πιο χαρισματικός πιλότος της F1 έγινε ένα με τον μπετονένιο τοίχο, το 1994, στα 34 του.
Ήταν τότε που χιλιάδες θεατές και εκατομμύρια άλλοι από την τηλεόραση είδαν ζωντανή τη στιγμή του θανάτου: τη Williams-Renault να μπαίνει πατημένη με 260 στη μοιραία στροφή και, δέκατα του δευτερολέπτου μετά, να μην υπάρχει τίποτα.
Ο Αϊρτον ήταν ένας άνθρωπος που ποτέ δεν κατάφερε να χαλιναγωγήσει το μεγάλο του πάθος για το αυτοκίνητο, με αποτέλεσμα να εξελιχθεί στο μεγαλύτερο ταλέντο που εμφανίστηκε ποτέ, στον απόλυτο κυρίαρχο των αγώνων και τελικά στο πιο τραγικό θύμα τους. Εθισμένος σε έναν διαφορετικό τρόπο ζωής, έπαιξε και ­ για πολλούς ­ έχασε. Σημασία έχει όμως ότι ο ίδιος ίσως νιώθει ικανοποιημένος εκεί που βρίσκεται, αφού γνωρίζει τουλάχιστον ότι έγραψε τη δική του ιστορία.
Γεννήθηκε στις 21 Μαρτίου 1960 στο Σάο Πάολο. Ηταν γόνος εύπορης οικογένειας και κοσμοπολίτης. Ηξερε ξένες γλώσσες. Οι ομορφότερες γυναίκες ήθελαν να βρίσκονται πλάι στον Σένα. Ο ίδιος αφιέρωσε τη σύντομη ζωή του στην πραγματοποίηση του εφηβικού του ονείρου: να καταρρίψει το ρεκόρ των πέντε παγκόσμιων τίτλων του Χουάν Μανουέλ Φάντζιο ­ τον οποίο ο Σένα θεωρούσε μεγαλύτερη φυσιογνωμία στον χώρο της Formula 1. Και όλα αυτά θα ήταν εφικτά, αν η μοίρα δεν του έστηνε καρτέρι. Πέρασαν πολλά χρόνια από την καταραμένη Πρωτομαγιά του 1994. Τότε που στην πίστα της Ιμολα και στη στροφή Ταμπουρέλο ο Αϊρτον Σένα είχε κλείσει ραντεβού με την αιωνιότητα. Χιλιάδες θεατές και εκατομμύρια άλλοι από την τηλεόραση είδαν ζωντανή τη στιγμή του θανάτου: τη Williams-Renault να μπαίνει πατημένη με 260 στη μοιραία στροφή και, δέκατα του δευτερολέπτου μετά, να μην υπάρχει τίποτα. Ο κόσμος πάγωσε. Οι γιατροί που βρίσκονταν στην πίστα έσπευσαν να προσφέρουν τις πρώτες βοήθειες στον βραζιλιάνο πιλότο, ενώ στη συνέχεια ελικόπτερο τον μετέφερε στο νοσοκομείο. Στις 18.40 ο διευθυντής του νοσοκομείου απλώς ανακοίνωσε τον θάνατό του.

Εκείνες τις ημέρες ο Σένα ήταν μελαγχολικός και φοβισμένος. Ηταν η πρώτη του χρονιά στη Williams και ως τελειομανής δεν ήθελε να χάσει. Το σίγουρο είναι ότι, όταν έμαθε για τον τραυματισμό ενός άλλου πιλότου, του Μπαριτσέλο, την Παρασκευή, δύο ημέρες πριν από τη δική του κούρσα, σφηνώθηκε μέσα του ο φόβος. Ετρεξε στο νοσοκομείο, τον είδε, και όταν έφυγε, μία ώρα μετά, ήταν φανερά τρακαρισμένος. Το Σάββατο στα δοκιμαστικά, νέο σοκ: στην ίδια στροφή, την Ταμπουρέλο, σκοτώθηκε ο Ρατσενμπέργκερ. Η σύντροφός του, η Αντριάνα, εκμυστηρεύτηκε μετά τον θάνατό του ότι τον είχε δει να κλαίει και να παρακαλάει να αναβληθεί ο αγώνας.

Ο αγώνας όμως έγινε. Ο Σένα σε ηλικία 34 χρόνων, ενός μηνός και 10 ημερών, ο μεγαλύτερος σύγχρονος πιλότος και αστέρας της Formula 1, είχε περάσει στην αιωνιότητα, βυθίζοντας στο πένθος τον κόσμο και περισσότερο την πατρίδα του, τη Βραζιλία. Εκείνη την Κυριακή 1η Μαΐου του 1994 η είδηση του θανάτου διαδόθηκε με αστραπιαία ταχύτητα. Χιλιάδες κάτοικοι του Σάο Πάολο πήγαν στο πατρικό σπίτι του Σένα και έκλαιγαν. Ο πρόεδρος της Βραζιλίας Ιταμάρ Φράνκο βγήκε στην τηλεόραση και ανακοίνωσε τριήμερο πένθος, ενώ προσέφερε στην οικογένεια του Σένα το προεδρικό αεροπλάνο για να μεταφέρουν τη σορό του στην πατρίδα, όπου την προσκύνησαν περισσότεροι από ένα εκατομμύριο Βραζιλιάνοι. Ως σήμερα και ύστερα από αρκετές δίκες, τα αίτια του θανάτου του δεν έχουν εξακριβωθεί. Κοινό μυστικό είναι ότι το δυστύχημα οφείλεται σε λάθος των τεχνικών, ωστόσο η Williams αθωώθηκε από τα δικαστήρια.
Πάντως ο Θεός ­ στον οποίο πίστευε πολύ ­ του έκανε τη χάρη και τον πήρε μαζί του, ακούγοντας την παράκληση που ο ίδιος είχε κάνει: «Αν τύχει ποτέ και έχω ένα ατύχημα που μπορεί να μου κοστίσει τη ζωή, καλύτερα να είναι μία κι έξω. Δεν θέλω να ζήσω σε αναπηρική πολυθρόνα. Ούτε θέλω να μπω στο νοσοκομείο υποφέροντας από σοβαρά τραύματα. Αν πρόκειται να ζήσω, θέλω να ζήσω κανονικά και έντονα, γιατί είμαι άνθρωπος της δράσης».
Το έχω γράψει ξανά: Θεωρώ τον εαυτό μου πραγματικά τυχερό που μεγάλωσα «παρέα» με τον Αϊρτον Σένα και τα δωρεάν μαθήματα οδηγικής ευφυΐας που χάριζε απλόχερα σε κάθε grand prix. Και όταν έφυγε εκείνη την Πρωτομαγιά του '94, και Κυριακή του Πάσχα ταυτόχρονα, μου φάνηκε η πρώτη χρονιά που το Πάσχα είχε Μεγάλη Εβδομάδα αλλά όχι Ανάσταση.

@ H ΠΡΩΤΟΜΑΓΙΑ δεν είναι αργία στις Ηνωμένες Πολιτείες.

@ Στη Σουηδία, την Πρωτομαγιά οι χωρικοί μαζεύουν πράσινα κλαδιά που τα αναρτούν στα σπίτια τους, ενώ τραγουδούν άσματα που μιλούν για ευφορία και ευτυχία. Σε χωριά της Γερμανίας την 1η Μαΐου ένα κλαδί στολισμένο με ταινίες (το Maibaum) τοποθετείται στην κεντρική πλατεία και γύρω του στήνονται ξέφρενοι χοροί. Ακόμη εκλέγουν το πιο όμορφο κορίτσι του χωριού ως Βασίλισσα του Μαΐου (Maikonigin), το οποίο και ντύνουν με κάτασπρο φόρεμα.

@ Στη Γαλλία, το κόμμα του Λεπέν κάθε Πρωτομαγιά εορτάζει τη μνήμη της Ιωάννας της Λωραίνης. Τιμά τη «θυγατέρα της Γαλλίας την ξεχωριστή», την παρθένα «ηρωίδα» που «θυσιάστηκε για έναν έρωτα», όμως «έρωτα για τον λαό και για το έθνος, για την ελευθερία».

Υ.Γ.: Σήμερα, «κολασμένοι της Γης» δεν είναι πια οι «εργαζόμενοι που τους εκμεταλλεύονται ασύστολα οι εργοδότες». Σήμερα, κολασμένοι είμαστε/γινόμαστε όλοι οι κάτοικοι του επίγειου Παραδείσου.
Ποιος δεν ξέρει πως, τώρα, το πρόβλημα δεν είναι οι «καλύτερες συνθήκες εργασίας και αμοιβής» αλλά ­ απλούστατα ­ οι συνθήκες ύπαρξής μας... πως το αιτούμενο δεν είναι πια το «οκτάωρο εργασίας» αλλά η επιβίωση του καθενός ως δρώντος ατόμου, ως πολίτη που έχει το δικαίωμα να αυτοκαθορίζεται, να ορίζει τις τύχες του, να καθορίζει, ως μονάδα του συνόλου, τη μοίρα του συνόλου και των ατόμων;

Καλό μήνα σε όλους!