Πεκίνο, 4 Ιουνίου 1989

Tiān'ānmén Guangchang

(Πλατεία Τιανανμέν)

Πέρασαν, κιόλας, δέκα οκτώ χρόνια. Αλλά σαν τώρα το θυμάμαι. Έγιναν όλα στο Πεκίνο, στην Πλατεία Τιανανμέν. Από τις αρχές Μαΐου, έως τις αρχές Ιουνίου 1989. Η ειρηνική εξέγερση των φοιτητών, με αίτημα στοιχειώδεις πολιτικές ελευθερίες. Τι ζητούσαν οι φοιτητές; Δημοκρατία, ελευθερία, πολιτικές αλλαγές, συνοδευμένες από οικονομικές μεταρρυθμίσεις.

Λίγη ιστορία

Όταν πέθανε ο Χου Γιαομπάνγκ, πρώην Γενικός Γραμματέας του ΚΚΚ, στις 15 Απρίλη του 1989, κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί αυτό που θα επακολουθούσε. Για να τιμηθεί η μνήμη του, αφού έχαιρε της φήμης του πολιτικά φιλελεύθερου, ξεκίνησαν διαδηλώσεις στο Πεκίνο, που αμέσως επεκτάθηκαν σε 11 ακόμα πόλεις. Στην πραγματικότητα, ο Χου ήταν από τους επικεφαλής της εκστρατείας ενάντια στο δημοκρατικό κίνημα, μετά το 1981. Όμως, έστω και διαστρεβλωμένα, οι διαδηλώσεις άνοιξαν μια χαραμάδα από όπου ξεχύθηκε ένα τεράστιο κίνημα, στο οποίο η συμμετοχή της εργατικής τάξης ήταν τόσο μαζική και καθοριστικής σημασίας, που, αντίστοιχη στην ιστορία της Κίνας, υπήρξε μόνο στα επαναστατικά χρόνια 1925-27.
Τον Απρίλη του 1989, ο ανταποκριτής του BBC στην Κίνα έστειλε ένα ρεπορτάζ που τέλειωνε έτσι: «Η δυσαρέσκεια ανάμεσα στους εργάτες εντείνεται, κανείς δεν ξέρει πού θα καταλήξει, αλλά κάτι σιγοβράζει».
Μεγαλειώδεις διαδηλώσεις διογκώνονταν μέρα με την ημέρα. Η φοιτητική εξέγερση -πάντα απολύτως ειρηνική- εξαπλωνόταν. Ήταν η «άνοιξη του Πεκίνου».

Από τις 25 Μάη η άρχουσα τάξη, κάνοντας πια έναν αγώνα επιβίωσης, συσπειρώνεται γύρω από τους σκληρούς, ενώ το σύνολο σχεδόν των στρατιωτικών διοικητών της Κίνας υποστηρίζει τον πρωθυπουργό Λι Πεγκ. Η κυβέρνηση, εκμεταλλευόμενη τη σύγχυση που επικρατεί ανάμεσα στους ηγέτες των φοιτητών για το μέλλον του αγώνα και το σταμάτημα των απεργιών, αρχίζει την τρομοκρατία. Στα εργοστάσια συλλαμβάνονται αρκετοί εργάτες που συμμετείχαν στις διαδηλώσεις. Το κλίμα τρομοκρατίας επιβάλλεται και στα πανεπιστήμια και η συμμετοχή στις διαδηλώσεις μειώνεται δραματικά. Στην πλατεία Τιανανμέν οι φοιτητές, σε μια απέλπιδα προσπάθεια, στήνουν το άγαλμα της «θεάς της Δημοκρατίας». Όταν, όμως, το καθεστώς αρχίζει να παίρνει τα πρώτα κατασταλτικά μέτρα, η αντίδραση αναζωπυρώνει το κίνημα. Στις 30 Μάη δεκάδες χιλιάδες διαδηλώνουν ενάντια στη σύλληψη τριών εργατών ηγετών του ανεξάρτητου εργατικού συνδικάτου.

Η «άνοιξη του Πεκίνου», τελικά, κράτησε όλο κι όλο έναν μήνα. Στις 4 Ιουνίου, σαν σήμερα, ο στρατός επενέβη. O Tενγκ Χσιάο Πινγκ, (ή Ντενγκ Σιαοπίνγκ… με δυτική προφορά) στέλνοντας 70 τανκ, διατάσσει την εκκένωση της πλατείας. Ο χρόνος είναι πλέον ζωτικής σημασίας για την άρχουσα τάξη.
Tα άρματα κατεβαίνουν τη λεωφόρο της Aιώνιας Eιρήνης, της Ουράνιας Γαλήνης, όταν ένας άνθρωπος προσπαθεί να τα σταματήσει με το σώμα του. Tα τανκ τον παρακάμπτουν, ακούγονται πυροβολισμοί.
Άγρια καταστολή. Χιλιάδες νέοι φοιτητές, που βάδιζαν κρατώντας ο ένας το χέρι του άλλου και ανέμιζαν τις γροθιές τους στον αέρα και τραγουδούσαν αντικαθεστωτικά τραγούδια, αντιμετώπισαν, στην πιο κεντρική πλατεία του Πεκίνου, τα άρματα που παράταξε απέναντί τους η κινεζική κυβέρνηση.
Και μέσα στο λυκόφως οι στρατιώτες που βρίσκονταν παραταγμένοι απέναντί τους άνοιξαν πυρ... Ουρλιαχτά, σειρήνες ασθενοφόρων και αλλόφρονες άνθρωποι που σκόνταφταν σε πτώματα συνέθεσαν το σκηνικό μιας από τις πιο βίαιες προσπάθειες καταστολής της λαϊκής αντίδρασης. Παγκοσμίως.

Τα αιτήματα

Ένας από τους επιζήσαντες φοιτητές, ο Γουάνγκ Νταν, (εικονίζεται δίπλα) θυμάται: «Όταν ξεκινήσαμε την απεργία πείνας, είχαμε μόνο δύο αιτήματα. Το ένα ήταν να διορθώσει η κυβέρνηση ένα κύριο άρθρο που είχε δημοσιεύσει στις 26 Απριλίου, αποκαλώντας το φοιτητικό κίνημα «ντονγκ λουάν», δηλαδή «ταραξίες». Το δεύτερο ήταν απλώς να ξεκινήσει ένα δημόσιο διάλογο μαζί μας με σκοπό τη μεταρρύθμιση. Μπορεί να πει κανείς ότι επρόκειτο για ριζοσπαστικά αιτήματα; Κοιτάζοντας πίσω, και σε σύγκριση με τα δημοκρατικά κινήματα στην Ανατολική Ευρώπη ή ακόμη την Ταϊβάν, οι αλλαγές που ζητούσαμε δεν ήταν ιδιαίτερα ριζικές. Μπορεί βέβαια να τρομάξαμε το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα, αυτό όμως αντανακλά περισσότερο τη βαθιά του ανασφάλεια. Έχασε μια πολύτιμη ευκαιρία να συνεργαστεί με το λαό για τον οποίο υποτίθεται πως νοιάζεται, και πρέπει μόνο του να επωμιστεί το βάρος των εκατοντάδων, ίσων και χιλιάδων ζωών που χάθηκαν. Κι εντούτοις, ακόμα και σήμερα, αρνείται με το άλλοθι της ανάγκης για ενότητα και σταθερότητα να ανοίξει τον φάκελο της Τιανανμέν, προτιμώντας να θέτει σε κατ' οίκον περιορισμό όσους επιμένουν να ζητούν δικαίωση».

(σ.σ. Για τον ηγετικό του ρόλο στο φοιτητικό κίνημα, ο Γουάνγκ Νταν έμεινε στις κινεζικές φυλακές συνολικά έξι χρόνια, από το 1989 έως το 1993 και από το 1996 έως το 1998. Αφέθηκε ελεύθερος τον Απρίλιο του 1998 για ιατρικούς λόγους και αυτοεξορίστηκε στις ΗΠΑ. Σήμερα, είναι διδάκτωρ Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ. Το σχόλιό του δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Νιούζγουικ»)

Όσα πρέπει να γνωρίζουμε και να θυμόμαστε

@ Μια συγκλονιστική φωτογραφία που έκανε τον γύρο του κόσμου και συμβολίζει την τραγωδία - την ανθρώπινη τραγωδία - την αντίσταση και τη δύναμη της απελπισίας: στην Πλατεία Τιανανμέν ένας νέος Κινέζος, μόνος, προτάσσει το σώμα του προσπαθώντας έτσι να σταματήσει μία φάλαγγα έξι αρμάτων. O άνθρωπος της φωτογραφίας "εξαφανίστηκε" και ξεχάστηκε, όπως και οι δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις…

@ Στις 16 Μαΐου του ίδιου χρόνου, ο Γκορμπατσόφ δίνει τα χέρια με τον Tενγκ Χσιάο Πινγκ, στο Πεκίνο, θέτοντας τέλος στο επί τριάντα χρόνια ρήγμα ανάμεσα στους δύο λαούς. Μισό εκατομμύριο διαδηλωτές υπέρ της δημοκρατίας συγκεντρώνονται στην πλατεία Τιανανμέν. Κηρύσσεται στρατιωτικός νόμος στις 20 του ίδιου μήνα.

@ Σύμφωνα με τα ρεπορτάζ των διεθνών πρακτορείων 10.000 άνθρωποι συλλαμβάνονται, ενώ οι νεκροί φτάνουν τους 300, αν και ανεπίσημες εκτιμήσεις κάνουν λόγο για 3.600 νεκρούς πολίτες. Κανείς ποτέ, όμως, δεν θα μάθει την αλήθεια για τα θύματα, τους τραυματισμούς και τις συλλήψεις…

@ Τα γεγονότα προκαλούν τη διεθνή κατακραυγή και καταδίκη της σκληρότητας της κινεζικής κυβέρνησης.
Η Μάργκαρετ Θάτσερ, πρωθυπουργός τότε της Βρετανίας, ακόμη κι εκείνη η «σιδηρά κυρία», δήλωσε «αηδιασμένη από τον σκοτωμό άμαχου πληθυσμού». Ο Λεχ Βαλέσα το αποκάλεσε «βάρβαρη γενοκτονία». Η Δύση, γενικότερα, σύσσωμη καταδίκασε τους σκοτωμούς σαν απροειδοποίητους, αδικαιολόγητους και πολύ λυπηρούς.
Από τη μεριά της η κυβέρνηση του Πεκίνου επιμένει πως η "χρήση βίας ήταν απολύτως απαραίτητη, ώστε να συντριβεί αυτό που αποκαλείται «αντεπαναστατική εξέγερση»".

@ Οι επόμενες μέρες είδαν την ηρωική αλλά άνιση μάχη των φοιτητών και εργατών ενάντια στα τανκ. Μερικές χιλιάδες συγκεντρώθηκαν στις συνοικίες και συνέχιζαν να συγκρούονται με τον στρατό. Αν στο Πεκίνο η αιματηρή καταστολή τσάκισε το κίνημα, στις άλλες πόλεις η αντίσταση συνεχίστηκε για δέκα μέρες. Στο Τσενγκντού επί δύο μέρες γινόντουσαν μάχες που άφησαν πάνω από 300 νεκρούς στους δρόμους. Στη Σανγκάη και στο Ναντζίινγκ έγιναν διαδηλώσεις 100.000 ανθρώπων. Τα εργοστάσια στο Πεκίνο, στην Σαγκάη και σ' όλες σχεδόν τις μεγάλες πόλεις, παρέμειναν κλειστά για αρκετές μέρες. Το σιδηροδρομικό δίκτυο έχει καταστραφεί σε αρκετά σημεία από την προσπάθεια των διαδηλωτών να εμποδίσουν τις μετακινήσεις του στρατού. Υπολογίστηκε ότι οι εξαγωγές της χώρας έπεσαν γύρω στο 20% εκείνο το χρόνο.

@ Εξήντα άνθρωποι βρίσκονται σήμερα στη φυλακή επειδή δημοσίευσαν στο Internet κείμενα εναντίον των κυβερνήσεών τους. Πρωταθλήτρια της καταστολής, με 52 μπλόγκερ, είναι η Κίνα, τα λέγαμε ήδη για το Βιετνάμ στην παγκόσμια ημέρα ελευθεροτυπίας: με τις αρχές συνεργάζονται εκεί και οι ξένες εταιρείες που παρέχουν πρόσβαση στο Διαδίκτυο, οι οποίες όχι μόνο έχουν δεχθεί να αποκλείσουν συγκεκριμένες φράσεις («σφαγή της Τιενανμέν», «ανεξάρτητο Θιβέτ»), αλλά δίνουν και πληροφορίες που οδηγούν σε συλλήψεις διαφωνούντων.
(Δύο φορές το έχει κάνει μέχρι τώρα η Yahoo, σύμφωνα με τους Δημοσιογράφους Χωρίς Σύνορα).

@ Η Κίνα δεν φημίζεται για τις επιδόσεις της στον τομέα των ανθρώπινων δικαιωμάτων και αυτό είναι ιδιαίτερα εμφανές στην περίπτωση του Θιβέτ, όπου φαίνεται ότι η κινεζική κυβέρνηση συνεχίζει να επιδιώκει μια πληθυσμιακή και πολιτιστική αφομοίωση της συγκεκριμένης περιοχής στην υπόλοιπη χώρα, χρησιμοποιώντας ακόμα και απάνθρωπα μέσα. Οργανώσεις προστασίας των ανθρώπινων δικαιωμάτων από όλο τον κόσμο αναφέρουν πληθώρα παραβιάσεων και έχουν αναδείξει την περιοχή σε μια από τις θερμότερες εστίες του πλανήτη σε σχέση με την καταπάτηση θεμελιωδών δικαιωμάτων.
Σύμφωνα με τη Διεθνή Αμνηστία, «η Κίνα δεν έχει εκπληρώσει ακόμη την υπόσχεσή της να διασφαλίσει πλήρη ελευθερία των μέσων ενημέρωσης για τους Ολυμπιακούς Αγώνες».
Μόνο πέρυσι, στην Κίνα, έλαβαν χώρα - τουλάχιστον - 1.770 εκτελέσεις.

@ Η ΕΕ είχε θέσει σε ισχύ την απαγόρευση πώλησης όπλων στο Πεκίνο μετά τη σφαγή στην πλατεία. Παρά το εμπάργκο, αρκετά κράτη μέλη της ΕΕ ενέκριναν το 2003 την πώληση στρατιωτικού εξοπλισμού αξίας 400 εκατ. ευρώ, ποσόν σχεδόν διπλάσιο σε σύγκριση με το 2002. Συμπέρασμα: Κανένας δεν έχει τα κότσια να «σνομπάρει» μια τόσο μεγάλη αγορά.

@ Είναι άξιον θαυμασμού το πώς οι λαοί μετατρέπουν κάθε πτυχή της ιστορίας τους σε εμπορεύσιμο προϊόν. Ακόμη και τα δυσάρεστα γεγονότα τροφοδοτούν την επικερδή βιομηχανία των σουβενίρ, όπως το ρολόι που θα βρείτε να πωλούν πλανόδιοι στο Πεκίνο, με τους δείκτες του σταματημένους στη μοιραία εκείνη ώρα των αναταραχών στην πλατεία.

@ Η Τιενανμέν δικαίως χαρακτηρίζεται ως η μεγαλύτερη πλατεία του κόσμου, καθώς πάνω της μπορούν να σταθούν μέχρι και 1 εκατ. άνθρωποι!

Πηγές
(από εφημερίδες της εποχής)
Ελευθεροτυπία
Τα Νέα
Το Βήμα
Liberation
International Herald Tribune
Αρχείο BBC

Προτείνω να διαβάσετε

«Η Πύλη της Ουράνιας Γαλήνης», της Shan Sa
(έχει τιμηθεί με το Βραβείο Goncourt πρώτου μυθιστορήματος)
Μετάφραση: Ευφροσύνη Καλογεράκη
Εκδόσεις: Χρήστος Ε.Δαρδανός

Αντί σύντομου επιλόγου

Η Κίνα σήμερα συνεχίζει τον πρωταθλητισμό στις θανατικές εκτελέσεις και το εμπόριο οργάνων (στο οποίο συμβάλλουν σημαντικά, χωρίς φυσικά να ερωτηθούν, οι κρατούμενοι που είναι καταδικασμένοι σε θάνατο). Το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας διατηρεί πάντα το μονοπώλιο της εξουσίας και τον ολοκληρωτικό χαρακτήρα του καθεστώτος, πλην όμως τώρα οικοδομεί τον... καπιταλισμό. Τέτοιες καινοτομίες. Το Πεκίνο, πλέον, ετοιμάζεται να υποδεχτεί τους Ολυμπιακούς Αγώνες το 2008. Όλα πάνε «καλά», λοιπόν.
H Βόρεια Πρωτεύουσα (όπως μεταφράζεται η λέξη Πεκίνο), ψάχνει να βρει το δρόμο της στις τεράστιες λεωφόρους τις οποίες διασχίζουν - ταυτόχρονα - λιμουζίνες και χιλιάδες ταπεινά ποδήλατα. Όλα αυτά δίπλα από τους πανύψηλους ουρανοξύστες με τις ξένες τράπεζες και τα γραφεία των πολυεθνικών εταιρειών.

Αν πάτε ποτέ, θα εκπλαγείτε κυριολεκτικά από το Σινικό Τείχος - το τεράστιο αυτό ανθρώπινο δημιούργημα, που είναι ορατό από τη Σελήνη - από την Απαγορευμένη Πόλη με το Παλάτι του Ουρανού, το Ναό του Ουρανού που έκτισε το 1420 ο αυτοκράτορας της δυναστείας των Μινγκ, Γιούνγκ Λο, την ιστορική Πλατεία Τιεν Αν Μεν - όπου κάποτε 24 αυτοκράτορες ανακηρύχθηκαν «Γιοι του Ουρανού» - και από τα Θερινά Ανάκτορα που έκτισε η άπληστη Αυτοκράτειρα Τσου Χσι το 1888.

Ποιος θυμάται σήμερα την Τιενανμέν ή Τιανανμέν ή Τιεν Αν Μεν; Ίσως μόνο οι ίδιοι οι Κινέζοι. Η Πλατεία, κάθε χρόνο, στις 4 Ιουνίου, μένει κλειστή...